Gökyüzü değişkendir ve yıldızlar da!

Yıldızların gökyüzündeki konumlarının değişmesinin iki nedeni vardır. Birincisi Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü, ikincisi ise Güneş etrafındaki hareketidir. Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hareketi nedeniyle gökyüzünde gördüğümüz yıldızların konumları gece boyunca değişir.
Yıldızlar her 23 saat 56 dakikada bir -bu süre genellikle yıldız günü olarak isimlendirilir- gökyüzündeki konumlarına geri döner. Örneğin bir gece belirli bir noktadan gökyüzüne baktınız ve parlak bir yıldız gördünüz. Bir sonraki gece tam olarak aynı zamanda ve aynı yerden baktığınızda yıldızın bir önceki geceye göre biraz daha batıda olduğunu görürsünüz. Aslında 4 dakika önce baksaydınız yıldızı tam olarak aynı konumda bulabilirdiniz. Bu durumun nedeni ise Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönerken aynı zamanda Güneş’in çevresindeki yörüngesinde de hareket etmesi.
Bazı mevsimlerde gördüğümüz bazı yıldızları ise diğer mevsimlerde göremeyiz. Yıldızlar güneş battıktan sonra görünür. Bu nedenle ancak Güneş’in tersi yöndeki yıldızlar gökyüzünde görülebilirken, Güneş’in arkasında kalan yıldızlar fark edilemez. Dolayısıyla gökyüzünde hangi yıldızları görebildiğimizi Dünya’nın Güneş etrafında belirli bir zamanda hangi konumda bulunduğu belirler.

Günlük hareketler

Bir yıl boyunca onun gün ve gece yaylarının devamlı olarak değiştiği görülür.
Yer güneş etrafında dolanmasaydı ve güneşte yıldızlar kadar uzak olsaydı böyle bir fark ortaya çıkmazdı. Gerçekten bu iki farkı görmek çok kolaydır. Güneş doğarken bazı parlak yıldızları görmek mümkündür. Eğer güneş doğarken onun yakınında bir yıldız gözlenebilirse ikinci gün yıldızın güneşe göre 4 dakika erken doğduğu görülür. İkinci fark, yani gün ve gece yaylarının değişmesi herkesçe bilinir. Türkiye gibi kuzey enlemlerde bulunan yerlerde yazın günler uzun geceler kısadır; kışın ise günler kısa geceler uzundur. Kısacası, yaz mevsimimizde güneş gök ekvatorunun kuzeyinde, kışın ise güneyinde bulunur. 21 Mart ve 23 Eylülde gece ve gündüz eşit olduğuna göre bu tarihlerde güneş ekvatordadır.
Güneşin ekvatora nazaran açısal olarak uzaklığı 22 Haziranda en büyük ve 22 Aralıkta en küçüktür. Bu iki tarihten birincisine yaz dönencesi, ikincisine kış dönencesi ve ikisine ayrı ayrı gün dönümü denilir.

İlkbahar başlangıcı olarak kabul edilen 21 Marttan sonra, güneş ekvatordan uzaklaşmaya başlar, yaz dönencesinde duraklar ve tekrar ekvatora yaklaşmaya başlar. Güz başlangıcı olan 23 Eylülde tekrar ekvatora gelir ve sonra güneye doğru ilerler. Kış dönencesinde -23° 27’ lık bir uzaklığa erişir ve burada da durakladıktan sonra tekrar ekvatora yaklaşır.

Hareketler ve burçlar

Burçların adları, o tarihlere, yani M.Ö. 2000 yıllarında gök yüzünde bu noktalara rastlayan takımyıldızların adlarından alınmıştır. Gök ekvatorunun az da olsa bir hareketi vardır, uzayda sabit değildir. Onun için ilkbahar noktası ve diğer burçlar her yıl bir miktar geriye kaymaktadır (presesyon olayı). M.Ö. 2000 yıllarında Koç takımyıldızında bulunan ilkbahar noktası bugün Balık takımyıldızında bulunmaktadır. Buna göre, bütün burçlar bugün taşıdığı ada ait takımyıldızının üzerinde değildir.

Ay’ın görünen hareketini izlemek, Güneşe nazaran daha kolaydır. Zira Ay’ın en parlak olduğu dolunay durumunda bile gökyüzünde yıldızlar görülebilir ve böylece onun her gece bulunduğu yer kolayca işaretlenebilir. Karşıt olarak, herhangi bir tarih ve zaman için Ay’ın yerinin daha önceden hesabı astronominin en güç problemlerinden biridir. Eğer Ay ve Yer uzayda yalnız olsalardı, Ay iki cisim problemi olarak Kepler yasasına göre Yer etrafında dolanacaktı. Halbuki bu sistem içinde, uzak olmasına rağmen, büyük bir kütleye sahip olan Güneş vardır.