Startrek gezegeni Vulcan bulundu

Gökbilimciler, bulduklarının bir gezegen olduğundan ve yıldızın yüzeyinde gerçekleşen bir faaliyet olmadığından emin olmak istiyorlar. Bunun bir dizi yıldız parlamasından ziyade bir gezegen olma ihtimali çok daha yüksek ama henüz yüzde 100 emin olamadılar ama yine de birçok büyük detay var ve herkes çok umutlu.

CNN’den geçen habere göre, gökbilimciler, ‘40 Eridani A’ isimli bir yıldızın yörüngesinde dönen bir gezegen tespit ettiler. Gezegen, Dünya’dan çok daha büyük ve ağır bir kütleye sahip gibi görünmesine rağmen, henüz kayalık (Neptün veya Jüpiter benzeri bir gaz devi değil de Dünya benzeri metal-kaya karşımı) bir yapıda olup olmadığını bilinmiyor. Bu keşfin bu kadar büyük olmasının nedeni ise, 40 Eridani A, Vulcan gezegeninin yörüngesinde döndüğü yıldızla ilgili olması.
Yıldız sistemi 40 Eri, Dünya’dan yaklaşık 16.4 ışık yılı uzakta ve bu mesafe onu gökyüzünde bize en yakın yıldızlardan biri yapıyor. Aslında, bu üçlü bir yıldız sistemi: En parlak olanının adı 40 Eri A ve bu Güneş’e benzeyen bir yıldız; öte yandan, Güneş’ten daha küçük ve daha soğuk (teknik özellik meraklıları için, bu K0.5V tipi bir yıldız, bu nedenle ‘turuncu cüce’ olarak sınıflandırılıyor). Yine de yakınlığı nedeniyle, karanlık bir bölgeden çıplak gözle kolayca görülebiliyor ve 4.4 derecede parlıyor. Yıldız “Keid” diye adlandırılıyor.

Keid nedir

Keid, biri (Güneş’ten çok daha küçük, daha soğuk ve sönük) kırmızı bir cüce yıldız ve diğeri bir zamanlar Güneş benzeri bir yıldız olan ama yakıtını tüketerek kırmızı bir deve dönüşüp değişen ve dış katmanlarını kaybeder. En sonunda da yıldızın parlak ve yoğun çekirdeğini geride bırakarak ölür ve beyaz bir cüce olan ikili bir yıldız sisteminin çevresinde, oldukça uzak bir yörüngede dolaşır. Beyaz cüceye 40 Eri-B ve kırmızı cüceye 40 Eri-C adı veriliyor. Birbirlerinin çevresinde yaklaşık 250 yıllık bir yörüngeyi tamamlarlar. Keid’den yaklaşık 60 milyar kilometre uzaktalar ve Keid’in bunların yörüngesinde dönmesi yaklaşık 8000 yıl sürüyor.

Nasıl bulundu, yıldızlarla ilişkisi nedir?

Gökbilimciler, Dharma Gezegen Araştırma (DPS) programı aracılığıyla, ev sahibi yıldızlara yakın yörüngede dönen gezegenleri bulmak için Güneş’in boyut ve sıcaklığına benzer koşullara sahip yaklaşık 150 yakın yıldızı (yine meraklıları için, F’den M tipi yıldızlara dek) yoğun bir şekilde inceliyorlar. Kepler ve TESS gibi gözlem faaliyetlerinin dış-gezegen geçişlerini aramasına benzer biçimde, DPS de gezegenlerin yer çekimsel imzasını arıyor. Ayrıca, bazı önemli yıldız uydularına olan uzaklığı ve yakınlığı da tartışılıyor.

Bir gezegenin yıldızının yer çekimi nedeniyle yörüngede döndüğünü hepimiz biliyoruz. Ama bir gezegenin de yer çekimi var ve yıldızdan çok daha küçük olabilir ama yine de bu var olur. Kısacası, gerçekte yıldız ve gezegenin etrafında döndüğü bir “kütle merkezi” mevcut ve bizler genellikle yıldızın hareketini fiziksel olarak göremeyiz; zira yörünge çok küçük ve yıldız çok uzakta yer alır.

Ancak durum böyle de olsa onları tespit etmek mümkün. Yıldız, yörüngesini kütle merkezinin etrafında oluşturduğundan, bazen yakınımıza bazen de daha uzağa doğru hareket eder; dolayısıyla, tayfında bir Doppler kayması’ görülebilir. Bu kaymanın büyüklüğü (yıldız üzerindeki yer çekimsel etkiye yol açan) gezegenin kütlesine bağlantılıdır ve yıldızın bu yörüngeyi tamamlamak için harcadığı zaman, gezegenin (yıllık) döngüsünü oluşturur.

Bu ölçümleri gerçekleştirmek inanılmaz derecede zordur ve inanılmaz bir hassasiyet ister.

Nasıl bir gezegen ve öevresindeki yıldızlar için ne ifade ediyor?

Şu an merak edilen konu ise bu gezegenin kayalık bir dünya mı yoksa bir gaz devi mi olup olmadığı ama şu an için bunu söylemek mümkün değil. İhtiyaç duyduğumuz şey, yoğunluğunu (hacminin ne kadar kütleyle dolu olduğunu) tespit etmek; bu da ne kadar büyük olduğunu bilmemiz gerektiği anlamına geliyor ve bunu şu anki gözlemlerle belirleyemiyoruz ve bu durum herkes için önemli bir nokta Örneğin, Dünya çoğunlukla, demir ve nikel gibi, metallerden ve kayadan oluşur. Toplam yoğunluğu suyun yaklaşık 5.5 katıdır (veya santimetre küp başına 5.5 gramdır). Neptün çoğunlukla gazdan oluşur ve yalnızca 1.6 yoğunluğa sahiptir. Gayet açık biçimde, bu gezegenin yoğunluğunu tespit etmemiz bize bu konuda çok şey anlatacak. Yoğunluğu, Keid’in önünden geçerken yıldız ışığının bir kısmını engellemesi esnasında bulunabilir. Yıldız ışığında gerçekleşecek bu azalmanın göstergesi, bize gezegenin çapı ve dolayısıyla hacmi hakkında bilgi sunacak. Ne var ki yapılan DPS gözlemleri, bizlere (yıldızın önünden) bir geçiş olup olmadığını söylemiyor.

Bunlar ne demek oluyor? TESS, gezegen geçişlerini araştırmakla görevlendirilmiş, Dünya yörüngesindeki bir NASA gözlemevi ve Keid de onun gözlem listesinde bulunuyor.

Eğer gezegen bir geçiş yaparsa (TESS yıldızın ışığında böyle küçük bir düşüş tespit edebilirse), o durumda çapını da öğrenebilmek mümkün. Ama, Dünya’yla aynı yoğunluğa sahipse, o zaman gezegenimizin 8.4 katı bir kütleye sahip olması için Dünya’nın çapının yaklaşık iki katı olması gerekir. Bu durumda, yüzeyindeki yer çekimi de bizimkinin iki katı kadar olacaktır. Bu, o gezegende, Dünya’da sahip olduğunuz ağırlığın iki katına sahip olacağınız anlamına geliyor.

Güneş’e de benziyor

Bu gezegenin Dünya’dan ziyade Neptün’e benziyor olabileceği fikrinin yanı sıra, gezegenin var olduğundan bile henüz yüzde 100 kimse emin değil. Yıldız, her 40 günde bir bulunduğu yerdeki dönüşünü tamamlıyor. Bu döngü, gezegenin yörüngesi için saptanan süreye çok yakın ve bu da biraz şüphe uyandırıyor. Tıpkı Güneş gibi, Keid de manyetik bir döngüye sahip (yaklaşık 10 yıl sürüyor ve Güneş’in 11 yıllık döngüsüne çok yakın); bu sebeple üzerinde güneş lekeleri (yani, yıldız patlamaları) bulunuyor. Yıldız, DPS tarafından tespit edilen sinyali taklit eden bir şekilde dönüyor.

Gökbilimciler, bulduklarının bir gezegen olduğundan ve yıldızın yüzeyinde gerçekleşen bir faaliyet olmadığından emin olmak için ellerinden geleni yaptılar.