De geschiedenis van de kerstboom

De oorsprong van onze kerstboom

De Germanen
Er is geen eenduidig verhaal hoe het precies komt dat wij rond Kerst een dennenboom in onze woonkamer zetten. Maar over het algemeen wordt aangenomen dat deze traditie stamt uit de tijd van de Germanen. Zij hielden elk jaar rond deze tijd de zogenoemde midwinterviering. De midwinternacht is de kortste dag van het jaar, wat betekent dat na deze nacht de dagen weer langer worden. Dat het duister afneemt en de vruchtbare tijd weer in aantocht is! Zij vierden dit door een groenblijvende boom te kappen, deze te versieren met appeltjes en op het dorpsplein te plaatsen. Die boom werd dan de midwinterboom genoemd. De Germanen kozen voor een groenblijvende boom (zoals sparren of coniferen) omdat die het leven symboliseert dat niet wordt aangetast door de kou of de duisternis.

Duitsland in de 17e eeuw
Nadat de gebieden waarin de Germanen leefden door het Christendom werden ingelijfd werd het gebruik van de midwinterboom overgenomen. Zo is er schriftelijk bewijs dat er al in 1539 in de kathedraal van Straatsburg een kerstboom werd opgezet. Een eeuw later, in de zeventiende eeuw, begonnen de rijkere Duitsers ook een boom in hun huis te plaatsen. Dit werd al snel overgenomen door de Britse ‘upper-class’ en in de loop van de 19e eeuw verspreidde dit gebruik zich over de rest van Europa.

Nederland in de 19e eeuw
Ook in Nederland (en België) duurde het tot de 19e eeuw voordat het plaatsen van de kerstboom binnenshuis gemeengoed werd. Eerst waren het voornamelijk de vrijzinnige protestanten die een kerstboom (een spar) binnenshuis plaatsen. Door het Reveil (een opleving van het christelijk denken in de 19e eeuw) werden rond die tijd echter veel zondagsscholen opgericht en daar plaatsten ze rond Kerst ook een boom. Zo werd de kerstboom ook bekend (en bereikbaar) voor de armere Nederlanders.  

Katholieke kerk tegen de kerstboom

Vooral de Rooms-katholieke kerk moest aanvankelijk niks weten van dit nieuwe gebruik. Haar standpunt was dat een kerstboom niks te maken heeft met het christelijke kerstfeest. Sterker nog, het leidt alleen maar af van de ware gedachte achter Kerstmis: de geboorte van Jezus. Tot in de 19e eeuw waarschuwde het Vaticaan tegen dit ‘heidense’ gebruik. Pas sinds 1982 staan er kerstbomen in het Vaticaan.

Versieren en optuigen van de kerstboom

Oorspronkelijk werden de kerstbomen versierd met appels, noten en kaarsen. Die appels in de boom refereerden naar de bomen in het Paradijs van Adam en Eva. Later werden deze vervangen door (glazen) ballen. Het hoogste punt van de kerstboom wordt traditioneel versierd met een piek. De eerste pieken hadden de vorm van een ster. Hiermee werd verwezen naar de ster die de Drie Koningen de weg wees naar Jezus. In Amerika gebruiken ze nog steeds een ster als piek. Het is niet duidelijk waar onze vorm piek vandaan komt. Dit kan een abstracte weergave van de ster zijn maar ook duiden op de gespietste appel waarmee de Germanen hun midwinterboom versierden.

Nederland en België
In Nederland en België tuigen wij onze kerstbomen veelal na Sinterklaas op. Maar in Duitsland doen ze dat bijvoorbeeld pas op de ochtend van 24 december. Ook de datum waarop de boom weer weggehaald moet worden wisselt per streek. In Nederland liet men vroeger de boom staan tot Maria-Lichtmis (2 februari). Tegenwoordig mag de kerstboom uiterlijk tot Driekoningen (6 januari) in de woonkamer staan.

De bekendste kerstboom

Naast het optuigen van de boom in onze kamer worden er in de meeste dorpen en steden ook nog steeds kerstbomen op het centrale plein gezet. De Germaanse traditie leeft dus nog steeds voort! De bekendste kerstboom is zonder twijfel de fijnspar die in Rockefeller Center in New York wordt neergezet. Het aansteken van de tienduizenden lichtjes in de hoge boom (tussen de 22 en 28 meter) vindt altijd plaats op de woensdag na Thanksgiving. En komt live op de nationale tv tijdens een twee uur durende uitzending!