\u0130lk evren tuhaf ve esrarengiz nesnelerle doluydu. B\u00fcy\u00fck Patlama\u2019dan k\u0131sa bir s\u00fcre sonra, b\u00fcy\u00fck materyal bulutlar\u0131 bug\u00fcn g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcm\u00fcz y\u0131ld\u0131zlarda bir araya gelmeden \u00f6nce do\u011frudan kara delikler olu\u015fturmu\u015f olabilirler. Hen\u00fcz olu\u015fum evresindeki galaksiler, evreni berrak bir hale getirecek bi\u00e7imde renksiz bir hidrojen denizini tutu\u015fturdu ve karanl\u0131ktan ba\u015fka hi\u00e7bir \u015feyin olmad\u0131\u011f\u0131 uzayda fotonlar\u0131 serbest b\u0131rakt\u0131. Yaln\u0131zca hidrojen ve helyumdan meydana gelen k\u0131sa \u00f6m\u00fcrl\u00fc y\u0131ld\u0131zlar, gecenin i\u00e7indeki k\u0131v\u0131lc\u0131mlar gibi varolu\u015f alan\u0131na girip \u00e7\u0131km\u0131\u015f olabilirler.<\/p>\n
\u0130\u015fte, evren onlar\u0131 yaratacak kadar uzun s\u00fcre hayatta kal\u0131rsa, bir g\u00fcn var olabilecek d\u00f6rt y\u0131ld\u0131z t\u00fcrni size tan\u0131taca\u011f\u0131z. <\/p>\n
M-c\u00fcceler\u2019 de denilen k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fcce y\u0131ld\u0131zlar\u0131n evrende var olan en yayg\u0131n y\u0131ld\u0131z t\u00fcr\u00fc oldu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcl\u00fcyor. Boyutlar\u0131 k\u00fc\u00e7\u00fck -kimi zaman gaz devi bir gezegenden daha hacimli de\u011filler-, ayr\u0131ca k\u00fctle ve s\u0131cakl\u0131klar\u0131 da (bir y\u0131ld\u0131z i\u00e7in) d\u00fc\u015f\u00fck. En k\u00fc\u00e7\u00fckleri J\u00fcpiter\u2019in yaln\u0131zca 80 kat\u0131 k\u00fctleye sahipken, G tipi bir c\u00fcce y\u0131ld\u0131z olan G\u00fcne\u015f, J\u00fcpiter\u2019in k\u00fctlesinin yakla\u015f\u0131k 1000 kat\u0131na sahip.<\/p>\n
Bu g\u00f6rece k\u00fc\u00e7\u00fck ve so\u011fuk y\u0131ld\u0131zlar\u0131n yine de kendilerince ba\u015far\u0131l\u0131 ba\u015fka bir \u00f6zellikleri mevcut. G\u00f6kbilimciler, k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fccelerin trilyonlarca y\u0131l ya\u015fayabilece\u011fine inan\u0131yorlar; zira bu y\u0131ld\u0131zlar hidrojeni \u00e7ok yava\u015f bi\u00e7imde helyuma \u00e7eviriyorlar, bu da baz\u0131 k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fccelerin neredeyse evrenin t\u00fcm ya\u015fam\u0131 boyunca etrafta olacaklar\u0131 anlam\u0131na geliyor. 2005 y\u0131l\u0131nda yay\u0131nlanan bir ara\u015ft\u0131rmaya g\u00f6re, G\u00fcne\u015f\u2019in k\u00fctlesinin y\u00fczde 10\u2019una sahip olan bir y\u0131ld\u0131z neredeyse alt\u0131 trilyon y\u0131l ya\u015fayabilirken, TRAPPIST-1 gibi en k\u00fc\u00e7\u00fck y\u0131ld\u0131zlar iki kat daha uzun s\u00fcre ya\u015fayabilir. Evren yaln\u0131zca 13.8 milyar ya\u015f\u0131nda ve bu durumda k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fcceler hen\u00fcz \u00f6m\u00fcrlerinin y\u00fczde birinde bile de\u011filler.<\/p>\n
Buna kar\u015f\u0131n, G\u00fcne\u015f\u2019in hidrojen yak\u0131t\u0131n\u0131 t\u00fcketmeye ve helyumu karbona d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcrmeye ba\u015flamas\u0131na yaln\u0131zca be\u015f milyar y\u0131l kadar bir vakti var. Bu d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm, G\u00fcne\u015f\u2019in evriminin bir sonraki a\u015famas\u0131n\u0131 tetikleyecek; \u00f6nce k\u0131rm\u0131z\u0131 bir dev haline gelecek ve daha sonra beyaz bir c\u00fcce olacak bi\u00e7imde so\u011fuyarak b\u00fcz\u00fc\u015fecek. Beyaz c\u00fcceler, galakside g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcm\u00fcz elektron bak\u0131m\u0131ndan zengin bir y\u0131ld\u0131z t\u00fcr\u00fcd\u00fcr.<\/p>\n
Trilyonlarca y\u0131l i\u00e7inde, k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fcceler de hidrojen rezervlerinin son par\u00e7alar\u0131n\u0131 t\u00fcketmeye ba\u015flayacak. Bu k\u00fc\u00e7\u00fck ve g\u00fczel y\u0131ld\u0131zlar bir s\u00fcreli\u011fine ola\u011fan\u00fcst\u00fc s\u0131cak hale gelecek ve mavi \u0131\u015f\u0131k yayacak. Ya\u015fl\u0131l\u0131k evresine girmi\u015f bir k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fccenin, G\u00fcne\u015f gibi d\u0131\u015fa do\u011fru geni\u015flemek yerine i\u00e7e do\u011fru \u00e7\u00f6kece\u011fi tahmin ediliyor. En sonunda, mavi c\u00fcce a\u015famas\u0131 sona erdi\u011finde, geride kalan tek \u015fey y\u0131ld\u0131z\u0131n k\u00fc\u00e7\u00fck bir beyaz c\u00fcce \u015feklindeki kabu\u011fu olacakt\u0131r.<\/p>\n
Beyaz c\u00fcceler bile sonsuza dek var olamazlar. Beyaz bir c\u00fcce sahip oldu\u011fu karbon, oksijen ve serbest ak\u0131\u015fl\u0131 elektron stoklar\u0131n\u0131 t\u00fcketti\u011finde a\u011f\u0131r a\u011f\u0131r yanar ve bir kara c\u00fcceye d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcr. Elektronu bozulmu\u015f maddelerden meydana gelmi\u015f olan bu teorik cisimler, e\u011fer varsa, kendine ait \u00e7ok az \u0131\u015f\u0131k \u00fcretirler; ger\u00e7ekten bir y\u0131ld\u0131z\u0131n \u00f6l\u00fcm\u00fcn\u00fc temsil ederler.<\/p>\n
G\u00fcne\u015f benzeri y\u0131ld\u0131zlar\u0131n gelecekteki kaderi budur; \u00f6te yandan, bir y\u0131ld\u0131z\u0131n kara c\u00fcceye d\u00f6n\u00fc\u015fme s\u00fcrecine girmesi dahi milyarlarca y\u0131l al\u0131r. G\u00fcne\u015f\u2019in \u00f6mr\u00fcn\u00fcn sonuna do\u011fru, \u00f6nce c\u00fcce bir y\u0131ld\u0131z haline gelip (ya\u015fam\u0131 toplamda yakla\u015f\u0131k 10 milyar y\u0131l olacak ve \u015fu anda G\u00fcne\u015f 4,6 milyar ya\u015f\u0131nda) potansiyel a\u00e7\u0131dan Ven\u00fcs\u2019\u00fcn y\u00f6r\u00fcngesine kadar ula\u015fan k\u0131rm\u0131z\u0131 bir deve d\u00f6n\u00fc\u015ferek, d\u0131\u015fa do\u011fru geni\u015fleyecek. Beyaz bir c\u00fcceye d\u00f6n\u00fc\u015fmeden \u00f6nce bir milyar y\u0131l daha bu haliyle kalacak. NASA, G\u00fcne\u015f\u2019in yakla\u015f\u0131k 10 milyar y\u0131l boyunca beyaz bir c\u00fcce olarak ya\u015fayaca\u011f\u0131n\u0131 tahmin ediyor. Bununla beraber, di\u011fer tahminler, y\u0131ld\u0131zlar\u0131n bu a\u015famada 1015 y\u0131l, yani katrilyonlarca y\u0131l ya\u015fayabilece\u011fini g\u00f6steriyor. Her iki durumda da bu evreye ge\u00e7mek i\u00e7in gereken zaman, evrenin \u015fu andaki ya\u015f\u0131ndan daha uzun; bu nedenle bu garip cisimlerin hi\u00e7biri hen\u00fcz var olmam\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n
Kara c\u00fcce, \u00f6mr\u00fcn\u00fcn sonunda, \u00f6ncelikle proton bozunmas\u0131 ya\u015fayacak ve nihayetinde hidrojenin egzotik bir t\u00fcr\u00fc \u015feklinde buharla\u015facakt\u0131r. 2012 y\u0131l\u0131nda ke\u015ffedilen iki beyaz c\u00fcce 11 milyar ya\u015f\u0131n\u0131 biraz a\u015fm\u0131\u015f durumda; yani siyah c\u00fcce d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm\u00fcne do\u011fru ilerliyor olabilirler. Ancak, bir\u00e7ok farkl\u0131 sebep bu s\u00fcreci yava\u015flatabilir; bu y\u00fczden, de\u011fi\u015fimlerini g\u00f6rmek i\u00e7in \u00f6n\u00fcm\u00fczdeki birka\u00e7 milyar y\u0131l boyunca bunlar\u0131 g\u00f6zlemliyor olmam\u0131z gerekecek.<\/p>\n
Bir g\u00fcn, evrende geri d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm i\u00e7in gerekli malzemeler t\u00fckenmeye ba\u015flad\u0131\u011f\u0131nda, daha hafif elementlerin \u00e7o\u011funu daha a\u011f\u0131r olanlara kar\u0131\u015ft\u0131rarak, neredeyse suyun donma noktas\u0131 kadar so\u011fuk bir \u0131s\u0131da yanan y\u0131ld\u0131zlar ortaya \u00e7\u0131kabilir. \u201cDonmu\u015f y\u0131ld\u0131zlar\u201d denen bu t\u00fcr, kozmosta ya\u015fanacak hidrojen ve helyum k\u0131tl\u0131\u011f\u0131 nedeniyle \u00e7e\u015fitli a\u011f\u0131r elementleri toplayarak yaln\u0131zca 0 santigrat derecede \u00e7alkalanacaklar.<\/p>\n
Bu t\u00fcr cisimleri kavramsalla\u015ft\u0131ran ara\u015ft\u0131rmac\u0131lardan Fred Adams ve Gregory Laughlin\u2019e g\u00f6re, donmu\u015f y\u0131ld\u0131zlar daha trilyonlarca y\u0131l boyunca olu\u015fmayacak. Bu y\u0131ld\u0131zlardan baz\u0131lar\u0131, gezegenlerden daha b\u00fcy\u00fck ancak bir y\u0131ld\u0131z gibi tutu\u015famayacak kadar k\u00fc\u00e7\u00fck olan ve \u201ckahverengi c\u00fcce\u201d ad\u0131 verilen y\u0131ld\u0131z-alt\u0131 cisimler aras\u0131ndaki \u00e7arp\u0131\u015fmalar sonucunda ortaya \u00e7\u0131kabilirler. Donmu\u015f y\u0131ld\u0131zlar, d\u00fc\u015f\u00fck \u0131s\u0131lar\u0131na kar\u015f\u0131n, kuramsal olarak s\u0131n\u0131rl\u0131 bir n\u00fckleer f\u00fczyonu s\u00fcrd\u00fcrmek i\u00e7in yeterli k\u00fctleye sahip olacak ama \u0131\u015f\u0131klar\u0131 evrende parlayacak kadar yo\u011fun olmayacak. Zay\u0131f \u00e7ekirdekleri d\u00fc\u015f\u00fck seviyede enerji yayaca\u011f\u0131ndan, atmosferleri buz bulutlar\u0131yla kaplanabilir. E\u011fer bir g\u00fcn olu\u015furlarsa, ger\u00e7ek y\u0131ld\u0131zlardan ziyade kahverengi c\u00fcceler gibi g\u00f6r\u00fcn\u00fcrler.<\/p>\n
Bu uzak gelecekte, etraf\u0131m\u0131zdaki en b\u00fcy\u00fck y\u0131ld\u0131zlar, g\u00fcn\u00fcm\u00fczde G\u00fcne\u015f\u2019in k\u00fctlesinin 300 kat\u0131ndan daha b\u00fcy\u00fck oldu\u011fu bilinen y\u0131ld\u0131zlara k\u0131yasla, G\u00fcne\u015f\u2019in k\u00fctlesinin yaln\u0131zca 30 kat\u0131 boyutlarda olacak. Bu d\u00f6nemde y\u0131ld\u0131zlar\u0131n ortalama olarak \u00e7ok daha k\u00fc\u00e7\u00fck olaca\u011f\u0131 \u00f6n g\u00f6r\u00fcl\u00fcyor; b\u00fcy\u00fck k\u0131sm\u0131 J\u00fcpiter\u2019in k\u00fctlesinin 40\u2019ta biri boyutlarda ve y\u00fczey alt\u0131nda hidrojeni helyuma zar zor \u00e7evirecek kadar k\u00fc\u00e7\u00fck olacak. Adams ve Laughlin\u2019e g\u00f6re, evrenin hi\u00e7bir \u015fekilde yeni y\u0131ld\u0131z yaratamaz hale geldi\u011fi bu so\u011fuk ve uzak gelecekte, geri kalan b\u00fcy\u00fck cisimler esas olarak beyaz c\u00fcceler, kahverengi c\u00fcceler, n\u00f6tron y\u0131ld\u0131zlar\u0131 ve kara delikler olacak.<\/p>\n
\u015eayet evren durmaks\u0131z\u0131n d\u0131\u015fa do\u011fru geni\u015flerse, bu durumun sonunda i\u00e7e do\u011fru \u00e7\u00f6kmek yerine -bilim insanlar\u0131 hangisinin olaca\u011f\u0131ndan emin de\u011filler- atomlar\u0131n bile par\u00e7alanmaya ba\u015flad\u0131\u011f\u0131 bir t\u00fcr \u201c\u0131s\u0131 \u00f6l\u00fcm\u00fc\u201d ya\u015fanacak. Bu s\u00fcrenin sonuna do\u011fru, baz\u0131 s\u0131ra d\u0131\u015f\u0131 nesneler olu\u015fabilir. En s\u0131ra d\u0131\u015f\u0131 olanlardan biriyse demir y\u0131ld\u0131zlar olabilir.<\/p>\n
Evrenin ya\u015fam s\u00fcresinde y\u0131ld\u0131zlar s\u00fcrekli bi\u00e7imde hafif elementleri daha a\u011f\u0131r olanlara d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcrd\u00fck\u00e7e, neticede ola\u011fan\u00fcst\u00fc miktarda istikrarl\u0131 ve uzun \u00f6m\u00fcrl\u00fc bir element olan demir izotoplar\u0131 a\u00e7\u0131\u011fa \u00e7\u0131kacak. \u2018Kuantum T\u00fcnelleme\u2019 ad\u0131 verilen tuhaf bir s\u00fcre\u00e7, atom alt\u0131 seviyede demiri par\u00e7alayacak. Bu s\u00fcre\u00e7, sonunda, neredeyse tamamen demirden olu\u015fan k\u00fctlelere sahip demir y\u0131ld\u0131zlar\u0131 yaratacak. \u00d6te yandan, b\u00f6ylesi nesneler ancak bir protonun bozunmamas\u0131 durumunda m\u00fcmk\u00fcn olabilir ki bu da insanlar\u0131n yan\u0131tlamak i\u00e7in yeterince uzun ya\u015fayamayaca\u011f\u0131 bir ba\u015fka soru.<\/p>\n
Hi\u00e7 kimse evrenin daha ne kadar s\u00fcre var olaca\u011f\u0131n\u0131 bilmiyor ve neredeyse kesin olarak s\u00f6yleyebiliriz ki t\u00fcr\u00fcm\u00fcz kozmosun son g\u00fcnlerine tan\u0131kl\u0131k etmek i\u00e7in orada olmayacak. Buna kar\u015f\u0131n, trilyonlarca y\u0131l boyunca ya\u015fay\u0131p g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fc daha fazla g\u00f6zlemleyebilseydik, \u015f\u00fcphesiz \u00e7ok \u00f6nemli de\u011fi\u015fimlere tan\u0131k olabilirdik.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
\u0130lk evren tuhaf ve esrarengiz nesnelerle doluydu. B\u00fcy\u00fck Patlama\u2019dan k\u0131sa bir s\u00fcre sonra, b\u00fcy\u00fck materyal bulutlar\u0131 bug\u00fcn g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcm\u00fcz y\u0131ld\u0131zlarda bir araya gelmeden \u00f6nce do\u011frudan kara delikler olu\u015fturmu\u015f olabilirler. Hen\u00fcz olu\u015fum evresindeki galaksiler, evreni berrak bir hale getirecek bi\u00e7imde renksiz bir hidrojen denizini tutu\u015fturdu ve karanl\u0131ktan ba\u015fka hi\u00e7bir \u015feyin olmad\u0131\u011f\u0131 uzayda fotonlar\u0131 serbest b\u0131rakt\u0131. Yaln\u0131zca hidrojen […]<\/p>\n","protected":false},"author":23,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":""},"categories":[506],"tags":[],"class_list":["post-50362","post","type-post","status-publish","format-standard","hentry","category-astronomi"],"acf":[],"yoast_head":"\n