Tipik galaksiler 10 milyon (c\u00fcce galaksi) ile bir trilyon (dev galaksi) aras\u0131ndaki miktarlarda y\u0131ld\u0131z i\u00e7erirler ve bir galaksinin i\u00e7erdi\u011fi y\u0131ld\u0131zlar\u0131n hepsi o galaksinin k\u00fctle merkezini eksen alan y\u00f6r\u00fcngelerde d\u00f6ner. Galaksiler \u00e7e\u015fitli \u00e7oklu y\u0131ld\u0131z sistemlerini, y\u0131ld\u0131z k\u00fcmelerini ve \u00e7e\u015fitli nebulalar\u0131 da i\u00e7erebilirler. \u00c7evresinde gezegenler ve asteroitler gibi \u00e7e\u015fitli kozmik cisimler d\u00f6nen G\u00fcne\u015f, Samanyolu Galaksisi’ndeki y\u0131ld\u0131zlardan yaln\u0131zca biridir.<\/p>\n
Bir sanat\u00e7\u0131 taraf\u0131ndan haz\u0131rlanan Samanyolu Galaksisi. \u0130ki ana spiral kol \u00e7ekirdekteki \u00e7ubuk olu\u015fumunun u\u00e7lar\u0131ndan \u00e7\u0131kmaktad\u0131r. G\u00fcne\u015f kollardan birinde yer almaktad\u0131r. Tarihsel olarak galaksiler g\u00f6zle g\u00f6r\u00fclen \u015fekillerine g\u00f6re s\u0131n\u0131flanm\u0131\u015flard\u0131r. Bu s\u0131n\u0131flamada s\u0131k kar\u015f\u0131la\u015f\u0131lan bi\u00e7imlerden biri, \u0131\u015f\u0131k profili elips \u015fekilli olan eliptik galaksidir. Sarmal galaksiler, tozlu ve k\u0131vr\u0131ml\u0131 kollar\u0131 olan disk \u015fekilli yap\u0131lard\u0131r.<\/p>\n
D\u00fczensiz ya da ola\u011fan d\u0131\u015f\u0131 bi\u00e7imli galaksiler ise “tuhaf galaksiler” olarak bilinir ve tipik olarak, kom\u015fu galaksilerin k\u00fctle \u00e7ekimine ba\u011fl\u0131 bi\u00e7im bozulmas\u0131yla olu\u015furlar. Birbirlerine yak\u0131n galaksilerin aras\u0131ndaki bu t\u00fcr etkile\u015fimlerle s\u00f6z konusu galaksiler birle\u015febilece\u011fi gibi, y\u0131ld\u0131z olu\u015fumu olaylar\u0131nda “patlama” diye adland\u0131r\u0131labilecek \u00f6l\u00e7\u00fcde fazla art\u0131\u015flar\u0131n tetiklenmesiyle y\u0131ld\u0131z patlama galaksileri de geli\u015febilir. Ayr\u0131ca, d\u00fczenli bir yap\u0131ya sahip olmayan k\u00fc\u00e7\u00fck galaksilerden de d\u00fczensiz galaksiler olarak bahsedilebilir.<\/p>\n
G\u00f6zlemlenebilir Evren’de 100 milyardan fazla galaksi oldu\u011fu san\u0131lmaktad\u0131r. Galaksilerin \u00e7o\u011fu 1.000 ile 100.000 parsek aras\u0131ndaki bir yar\u0131\u00e7apa sahip olup, genellikle birbirlerinden milyonlarca parsek uzakl\u0131klarda bulunurlar. Galaksiler aras\u0131 uzay ortalama yo\u011funlu\u011fu ba\u015f\u0131na bir atom bile d\u00fc\u015fmeyecek derecede az olan bir gazla doludur. Galaksilerin \u00e7o\u011fu, k\u00fctle \u00e7ekimi etkisi sayesinde birbirlerine ba\u011fl\u0131 \u201ck\u00fcmeler\u201d ad\u0131 verilen topluluklar olu\u015ftururlar; onlar da yine k\u00fctle \u00e7ekimi etkisi sayesinde birbirlerine ba\u011fl\u0131 s\u00fcper k\u00fcmeleri olu\u015ftururlar. Bu daha b\u00fcy\u00fck yap\u0131lar da, evrende b\u00fcy\u00fck bo\u015fluklar\u0131 \u00e7evreleyen tabakalar ve ipliksi yap\u0131lar olarak olu\u015fmu\u015ftur.<\/p>\n
Karanl\u0131k madde hen\u00fcz \u00e7ok iyi bir \u015fekilde anla\u015f\u0131lamam\u0131\u015f olmakla birlikte, \u00f6yle g\u00f6r\u00fcn\u00fcyor ki, galaksilerin \u00e7o\u011funun k\u00fctlesinin yakla\u015f\u0131k % 90\u2019\u0131n\u0131 karanl\u0131k madde olu\u015fturmaktad\u0131r. G\u00f6zlem verileri baz\u0131 galaksi merkezlerinde dev kara deliklerin mevcut olabilece\u011fini ortaya koymaktad\u0131r. Anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131na g\u00f6re, Samanyolu galaksimiz de \u00e7ekirdek k\u0131sm\u0131nda b\u00f6yle bir kara delik i\u00e7ermektedir.<\/p>\n
Galaksi ad\u0131n\u0131n k\u00f6keni eski Yunanca\u2019daki, bizim galaksimizi belirtmek \u00fczere kullan\u0131lan \u201cs\u00fctl\u00fc, s\u00fct gibi, s\u00fcts\u00fc\u201d anlamlar\u0131na gelen galaxias s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fc ya da “s\u00fct dairesi” anlam\u0131ndaki kyklos galaktikos terimidir. Bu terim ve dolay\u0131s\u0131yla Bat\u0131 k\u00fclt\u00fcr\u00fcnde Samanyolu i\u00e7in kullan\u0131lan Milky Way (“S\u00fct Yolu”) terimi eski Yunan mitolojisindeki bir mitosdan kaynaklan\u0131r: Bir gece, Zeus \u00f6l\u00fcml\u00fc bir kad\u0131ndan yapt\u0131\u011f\u0131 o\u011flu Herakles’i, fark ettirmeden uykuya dalm\u0131\u015f olan Hera’n\u0131n g\u00f6\u011fs\u00fcne koyar. Bebek Heracles, Hera’n\u0131n memelerinden akan s\u00fct\u00fc i\u00e7ecek ve b\u00f6ylece \u00f6l\u00fcms\u00fcz olacakt\u0131r. Fakat Hera gece uyan\u0131p tan\u0131mad\u0131\u011f\u0131 bir bebe\u011fi emzirdi\u011fini fark edince onu f\u0131rlat\u0131p atar ve bo\u015falan memesinden \u00e7\u0131kan s\u00fct de gece g\u00f6ky\u00fcz\u00fcne f\u0131\u015fk\u0131r\u0131p akar. Hik\u00e2yeye g\u00f6re, i\u015fte geceleyin g\u00f6kte s\u00f6n\u00fck bir \u0131\u015f\u0131kla p\u0131r\u0131ldar halde g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcm\u00fcz \u201cS\u00fct Yolu\u201d (T\u00fcrk\u00e7e\u2019de Samanyolu) denilen ku\u015fak b\u00f6yle olu\u015fmu\u015ftur.<\/p>\n
Galaksimizin di\u011fer galaksiler gibi d\u0131\u015far\u0131dan g\u00f6r\u00fcn\u00fc\u015f\u00fc, i\u00e7inde bulundu\u011fumuz i\u00e7in, elde edilememektedir. G\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde \u00e7\u0131plak g\u00f6zle g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcm\u00fcz, Samanyolu ad\u0131n\u0131 verdi\u011fimiz \u0131\u015f\u0131kl\u0131 b\u00f6lge ise asl\u0131nda yaln\u0131zca galaksimizin kollar\u0131ndan biridir.<\/p>\n
Antik \u00e7a\u011fda Grek filozofu Democritus (450\u2013370 M.\u00d6.) gece g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde g\u00f6r\u00fcnen S\u00fct Yolu denilen \u0131\u015f\u0131kl\u0131 b\u00f6lgenin uzak y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015fuyor olabilece\u011fine dikkat \u00e7ekmi\u015fti. Aristo\u2019nun (384-322 M.\u00d6.) d\u00fc\u015f\u00fcncesine g\u00f6reyse, S\u00fct Yolu b\u00fcy\u00fck, birbirine ba\u011fl\u0131 \u00e7ok say\u0131daki y\u0131ld\u0131z\u0131n alevlenmesinden kaynaklanmaktayd\u0131 ve bu alevler D\u00fcnya atmosferinin \u00fcst k\u0131sm\u0131nda yer almaktayd\u0131.<\/p>\n
Arap astronom \u0130bn-i Heysem (965-1037) Samanyolu\u2019nun \u0131rakl\u0131k a\u00e7\u0131s\u0131n\u0131 g\u00f6zlemleme ve \u00f6l\u00e7me giri\u015fiminde bulundu; S\u00fct Yolu\u2019nun \u0131rakl\u0131k a\u00e7\u0131s\u0131 yoktu, bunun \u00fczerine \u201cbu, D\u00fcnya\u2019dan uzaktad\u0131r, atmosfere ait de\u011fildir\u201d diyerek Aristo\u2019nun g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcne kar\u015f\u0131 \u00e7\u0131kt\u0131. \u0130ranl\u0131 astronom Bir\u00fbn\u00ee (973-1048) Samanyolu Galaksisi\u2019nin say\u0131s\u0131z bulutsu y\u0131ld\u0131zlar y\u0131\u011f\u0131n\u0131 olabilece\u011fi g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcn\u00fc ortaya att\u0131. \u0130bn Bacce ise Samanyolu\u2019nun pek \u00e7ok y\u0131ld\u0131zdan olu\u015ftu\u011funu ve g\u00f6z\u00fcm\u00fcze s\u00fcrekli bu \u015fekilde g\u00f6r\u00fcnmesinin D\u00fcnya atmosferindeki k\u0131r\u0131l\u0131mdan kaynaklan\u0131yor olabilece\u011fini ileri s\u00fcrd\u00fc. \u0130bn Kayyim El-Cevziyye (1292-1350) Samanyolu Galaksisi\u2019n\u0131n sabit y\u0131ld\u0131zlar fele\u011finde bir araya gelmi\u015f \u00e7ok say\u0131daki k\u00fc\u00e7\u00fck y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015ftu\u011funu ve bu y\u0131ld\u0131zlar\u0131n gezegenlerden daha b\u00fcy\u00fck olduklar\u0131n\u0131 ileri s\u00fcrd\u00fc.<\/p>\n
Samanyolu Galaksisi\u2019nin bir\u00e7ok y\u0131ld\u0131zdan olu\u015fmas\u0131n\u0131n ilk kan\u0131t\u0131 Galileo Galilei\u2019den geldi. 1610 y\u0131l\u0131nda Samanyolu Galaksisi\u2019ni bir teleskopla inceleyen Galileo Galilei bunun \u00e7ok say\u0131daki y\u0131ld\u0131z\u0131n bir araya gelmesinden olu\u015ftu\u011funu fark etti. 1750\u2019de \u0130ngiliz astronom ve matematik\u00e7i Thomas Wright \u201cEvrenin orijinal bir teorisi ya da yeni hipotezi\u201d adl\u0131 eserinde galaksinin G\u00fcne\u015f Sistemi\u2019ne benzer tarzda, fakat daha b\u00fcy\u00fck \u00f6l\u00e7ekte, k\u00fctle\u00e7ekim g\u00fcc\u00fcyle birbirlerine ba\u011fl\u0131 \u00e7ok say\u0131daki d\u00f6nen y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015fmu\u015f bir kitle oldu\u011fu g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcn\u00fc iddia etti (ve hakl\u0131yd\u0131). Bu d\u00fc\u015f\u00fcnceye g\u00f6re, s\u00f6z konusu y\u0131ld\u0131zlar\u0131n olu\u015fturdu\u011fu ve bizim de i\u00e7inde bulundu\u011fumuz bu disk, bizim g\u00f6ky\u00fcz\u00fcne bak\u0131\u015f\u0131m\u0131z a\u00e7\u0131s\u0131ndan, bize g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde S\u00fct Yolu olarak g\u00f6r\u00fcn\u00fcyor olabilirdi.<\/p>\n
10. yy.\u2019da \u0130ranl\u0131 astronom Abdurrahman el-S\u00fbf\u00ee Andromeda Galaksisi\u2019n\u0131n ilk kay\u0131tl\u0131 g\u00f6zlemini yapt\u0131 ve onu \u201ck\u00fc\u00e7\u00fck bulut\u201d olarak tarif etti. El S\u00fbf\u00ee ayn\u0131 zamanda Yemen\u2019den g\u00f6r\u00fcn\u00fcr olan ve Macellan\u2019\u0131n 16. yy.\u2019daki yolculu\u011funa kadar Avrupal\u0131lar taraf\u0131ndan g\u00f6r\u00fclmemi\u015f B\u00fcy\u00fck Macellan Bulutu\u2019nu da tan\u0131mlad\u0131. Bunlar Samanyolu Galaksisi haricinde yery\u00fcz\u00fcnden g\u00f6zlemlenen ilk galaksilerdi. El S\u00fbf\u00ee bulu\u015flar\u0131n\u0131 964 y\u0131l\u0131nda \u201cSabit Y\u0131ld\u0131zlar\u201d adl\u0131 kitab\u0131nda duyurdu.<\/p>\n
1054\u2019te SN 1054 s\u00fcpernovas\u0131n\u0131n patlamas\u0131yla Yenge\u00e7 Bulutsusu\u2019nun olu\u015fmas\u0131 \u00c7in, Arap ve \u0130ranl\u0131 astronomlarca g\u00f6zlemlendi. Bu bulutsu y\u00fczy\u0131llar sonra, Bat\u0131’da \u00f6nce John Bevis taraf\u0131ndan daha sonra Charles Messier (1758) ve ard\u0131ndan Lord Rosse taraf\u0131ndan g\u00f6zlemlendi.<\/p>\n
1750\u2019de Thomas Wright \u201cOrijinal bir Teori ya da Evrenin Yeni Hipotezi\u201d adl\u0131 eserinde Samanyolu Galaksisi\u2019n\u0131n y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015fan bas\u0131k bir disk oldu\u011funu ve gece g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde g\u00f6r\u00fcnen baz\u0131 bulutsular\u0131n Samanyolu Galaksisi\u2019nden ayr\u0131 olabilecekleri d\u00fc\u015f\u00fcncesini ifade etti ki, bu d\u00fc\u015f\u00fcncesinde hakl\u0131 oldu\u011fu zamanla anla\u015f\u0131lacakt\u0131. 1755\u2019te Immanuel Kant Samanyolu Galaksisi\u2019ndan ayr\u0131 olan bu bulutsular i\u00e7in \u201cAda evren\u201d terimini ortaya att\u0131.<\/p>\n
18.yy. sonuna do\u011fru Charles Messier en parlak 109 bulutsuyu i\u00e7eren bir katalog derledi. Bunu William Herschel taraf\u0131ndan 5000 bulutsunun derlendi\u011fi geni\u015f bir katalog \u00e7al\u0131\u015fmas\u0131 izledi. 1845\u2019te Lord Rosse eliptik bulutsular ile spiral bulutsular aras\u0131nda ayr\u0131m yapabilmesini sa\u011flayan yeni bir teleskop yapt\u0131.<\/p>\n
1917\u2019de Heber Curtis Andromeda Galaksisi’ndeki S Andromedae adl\u0131 novay\u0131 g\u00f6zlemledi, foto\u011fraf kay\u0131tlar\u0131n\u0131 ara\u015ft\u0131rarak 11 nova daha buldu. Ayr\u0131ca bu novalar\u0131n ortalama olarak bizim galaksimizdekilerden 10 kat daha soluk oldu\u011funu saptad\u0131. Buradan yola \u00e7\u0131karak da 150.000 parsek mesafede oldu\u011fu tahmininde bulundu ve spiral bulutsular\u0131n ba\u011f\u0131ms\u0131z birer galaksi olduklar\u0131n\u0131 varsayan “ada evrenler” hipotezini destekledi[kaynak belirtilmeli].<\/p>\n
1920’de esas olarak Harlow Shapley ile Heber Curtis aras\u0131nda ge\u00e7en, Samanyolu ve spiral bulutsular\u0131n do\u011fas\u0131n\u0131n yan\u0131 s\u0131ra evrenin boyutu hakk\u0131ndaki “B\u00fcy\u00fck Tart\u0131\u015fma” o d\u00f6neme damgas\u0131n\u0131 b\u0131rakm\u0131\u015ft\u0131. Konu ancak yeni bir teleskop kullanan Edwin Hubble\u2019\u0131n 1920\u2019lerin ba\u015flar\u0131ndaki \u00e7al\u0131\u015fmalar\u0131 sayesinde sonuca ba\u011fland\u0131. Baz\u0131 spiral bulutsular\u0131n d\u0131\u015f kesimlerinde bireysel y\u0131ld\u0131z topluluklar\u0131 oldu\u011fu ayr\u0131nt\u0131lar\u0131n\u0131 g\u00f6zlemlemeyi ba\u015faran Hubble, baz\u0131 de\u011fi\u015fkenlerini tan\u0131mlayabildi ki, bu da kendisine bulutsular\u0131n uzakl\u0131\u011f\u0131n\u0131 hesaplayabilme imk\u00e2n\u0131 verdi. B\u00f6ylece bu bulutsular\u0131n Samanyolu’nun par\u00e7as\u0131 olamayacak kadar uzak olduklar\u0131n\u0131 ortaya \u00e7\u0131kard\u0131. Hubble ayr\u0131ca, 1936\u2019da, h\u00e2l\u00e2 kullan\u0131mda olan bir bi\u00e7imsel galaksi s\u0131n\u0131fland\u0131rma sistemini ortaya atm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n
Eliptik galaksiler g\u00f6r\u00fc\u015f a\u00e7\u0131s\u0131ndan ba\u011f\u0131ms\u0131z olarak, ger\u00e7ekten elips bi\u00e7imine sahip galaksilerdir. Hubble d\u00fczenine g\u00f6re eliptik galaksiler daire bi\u00e7imine yak\u0131nl\u0131ktan a\u015f\u0131r\u0131 ovalli\u011fe kadar uzanan bir yelpaze i\u00e7inde kodlan\u0131r ya da adland\u0131r\u0131l\u0131rlar. Bu yelpaze i\u00e7inde daire bi\u00e7imine en yak\u0131n eliptik galaksiler E0 olarak, en bas\u0131k ya da en oval olanlar ise E7 olarak adland\u0131r\u0131l\u0131r. Genellikle k\u00fc\u00e7\u00fck yap\u0131l\u0131, nispeten y\u0131ld\u0131zlararas\u0131 maddesi fazla olmayan galaksilerdir.<\/p>\n
Bu galaksilerde yeni y\u0131ld\u0131z do\u011fum oran\u0131 \u00e7ok d\u00fc\u015f\u00fckt\u00fcr, yani y\u0131ld\u0131z do\u011fumlar\u0131n\u0131n durdu\u011fu veya en aza indi\u011fi galaksiler olarak d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclebilirler; dolay\u0131s\u0131yla a\u00e7\u0131k k\u00fcmelere \u00e7ok az derecede sahiptirler. Bu galaksiler, ortak k\u00fctle\u00e7ekim merkezini esas alan, rastgele say\u0131labilecek y\u00f6r\u00fcngelerde d\u00f6nen evrimle\u015fmi\u015f ya\u015fl\u0131 y\u0131ld\u0131zlar\u0131n bask\u0131n (\u00e7o\u011funlukta) oldu\u011fu galaksilerdir. Bu bak\u0131mdan \u00e7ok daha k\u00fc\u00e7\u00fck olan k\u00fcresel y\u0131ld\u0131z k\u00fcmeleri ile baz\u0131 benzerlikler ta\u015f\u0131rlar.Buna kar\u015f\u0131l\u0131k en b\u00fcy\u00fck galaksiler “dev eliptik galaksiler”dir. Dev eliptik galaksiler genellikle b\u00fcy\u00fck galaksi k\u00fcmelerinin \u00e7ekirdekleri yak\u0131n\u0131nda bulunurlar.<\/p>\n
Evrendeki galaksilerin b\u00fcy\u00fck \u00e7o\u011funlu\u011fu sarmal galaksilerden olu\u015fur. Nispeten y\u00fcksek d\u00fczeyde a\u00e7\u0131sal h\u0131za sahiptirler. Sarmal galaksiler, d\u00f6nen bir y\u0131ld\u0131zlar diskinden, y\u0131ld\u0131zlararas\u0131 ortamdan ve genellikle daha ya\u015fl\u0131 y\u0131ld\u0131zlardan meydana gelmi\u015f bir \u015fi\u015fkinlikten olu\u015fur. Etraf\u0131 teker adl\u0131 y\u0131ld\u0131zlar toplulu\u011fu taraf\u0131ndan sar\u0131l\u0131 bu kar\u0131n ya da \u00e7ekirdek k\u0131sm\u0131ndan d\u0131\u015far\u0131 do\u011fru nispeten parlak kollar uzan\u0131r. Hubble d\u00fczeninde sarmal galaksiler S harfiyle kodlan\u0131r; bu S harfinin yan\u0131na galaksinin baz\u0131 \u00f6zelliklerini belirtmek \u00fczere k\u00fc\u00e7\u00fck harfler (a, b, c) eklenir. Bu ek harfler kollar\u0131n s\u0131k\u0131l\u0131k ya da dallanmadaki da\u011f\u0131n\u0131kl\u0131k derecesini ve merkez\u00ee kar\u0131n ya da \u00e7ekirde\u011fin boyut durumunu g\u00f6sterir. Sarmal galaksiler adlar\u0131n\u0131 y\u0131ld\u0131zlar\u0131n olu\u015ftu\u011fu parlak kollar\u0131na bor\u00e7ludur. Sarmal galaksilerde kollar, merkezden d\u0131\u015fa do\u011fru logaritmik spiral bi\u00e7imine yak\u0131n bir spirallik g\u00f6stererek a\u00e7\u0131l\u0131rlar. Bu, y\u0131ld\u0131zlar kitlesinin tek bi\u00e7imli d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcyle olu\u015fan sapmalardan kaynaklanan bir \u00e7alkant\u0131n\u0131n varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6sterir. Y\u0131ld\u0131zlar gibi kollar da merkez \u00e7evresinde d\u00f6nmekle birlikte, kollar sabit a\u00e7\u0131sal h\u0131zla d\u00f6nerler. Bu \u015fu anlama gelir: Y\u0131ld\u0131zlar hareketleri s\u0131ras\u0131nda bu kollara girip \u00e7\u0131karlar ve galaksi merkezine yak\u0131n y\u0131ld\u0131zlar ile kollardaki y\u0131ld\u0131zlar\u0131n h\u0131zlar\u0131 ayn\u0131 de\u011fildir.<\/p>\n
G\u00fcn\u00fcm\u00fczde galaksilerin sarmal kollar\u0131 yo\u011funluk dalgas\u0131 teorisi’yle maddenin ge\u00e7ici olarak artmas\u0131 veya s\u0131k\u0131\u015fmas\u0131 \u015feklinde yorumlanmaktad\u0131r. Y\u0131ld\u0131zlar bir kol vas\u0131tas\u0131yla yer de\u011fi\u015ftirirlerken her y\u0131ld\u0131z sisteminin uzay h\u0131z\u0131 daha y\u00fcksek yo\u011funluktaki maddelerin k\u00fctle\u00e7ekim kuvvetiyle de\u011fi\u015fikli\u011fe u\u011frat\u0131l\u0131r. \u0130\u015fte, yolda art arda giden otomobillerin yava\u015flamas\u0131yla olu\u015fan harekete veya okyanustaki dalga hareketine benzetilen bu etki, galakside yo\u011funluk dalgalar\u0131n\u0131 olu\u015fturmaktad\u0131r.<\/p>\n
Sarmal galaksilerin \u00e7o\u011funda, \u00e7ekirde\u011fi bir u\u00e7tan di\u011ferine kateden, y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015fmu\u015f \u00e7ubuk bi\u00e7iminde bir olu\u015fum bulunur. \u00c7ubuklu sarmal galaksiler denilen bu s\u0131n\u0131ftaki galaksiler Hubble d\u00fczeninde, ard\u0131ndan kollar\u0131n durumunu belirten bir k\u00fc\u00e7\u00fck harfin (a, b, c) geldi\u011fi SB kodlamas\u0131yla g\u00f6sterilir. \u00c7ekirdekteki \u00e7ubu\u011fun \u00e7ekirdekten d\u0131\u015far\u0131 do\u011fru hareketlenen bir yo\u011funluk dalgas\u0131 nedeniyle, bazen de bir ba\u015fka galaksinin gelgit etkisi nedeniyle meydana gelen ge\u00e7ici bir olu\u015fum oldu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmektedir. \u0130\u00e7inde bulundu\u011fumuz Samanyolu Galaksisi de bir \u00e7ubuklu sarmal galaksidir; yakla\u015f\u0131k 30 kiloparsek yar\u0131\u00e7ap\u0131nda ve bir kiloparsek kal\u0131nl\u0131ktad\u0131r. Yakla\u015f\u0131k 200 milyar y\u0131ld\u0131z i\u00e7ermekte olup k\u00fctlesi G\u00fcne\u015f\u2019inkinin yakla\u015f\u0131k 600 milyar mislidir. Samanyolu Galaksisi 4 k\u0131s\u0131mda ele al\u0131n\u0131r: Kar\u0131n, ince teker, kal\u0131n teker, hale. Disk \u00e7ap\u0131 yakla\u015f\u0131k olarak y\u00fcz bin \u0131\u015f\u0131k y\u0131l\u0131d\u0131r. \u0130\u00e7erdi\u011fi 200 milyar y\u0131ld\u0131z\u0131n b\u00fcy\u00fck \u00e7o\u011funlu\u011fu, diskin merkezinde toplanm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n
Geni\u015f eliptik ve sarmal galaksilerin \u00fcn\u00fcne kar\u015f\u0131l\u0131k evrendeki galaksilerin \u00e7o\u011funun c\u00fcce galaksiler olduklar\u0131 g\u00f6r\u00fclmektedir. Bu mini galaksiler Samanyolu Galaksisi\u2019n\u0131n % 1\u2019i kadar olup yaln\u0131zca birka\u00e7 milyon y\u0131ld\u0131z i\u00e7erirler. K\u0131sa zaman \u00f6nce yaln\u0131zca 100 parsek geni\u015fli\u011findeki \u201ca\u015f\u0131r\u0131 yo\u011fun galaksi\u201dler ke\u015ffedilmi\u015ftir. C\u00fcce galaksilerin \u00e7o\u011fu daha b\u00fcy\u00fck bir galaksinin uydusu durumundad\u0131r. Samanyolu Galaksisi\u2019n\u0131n bilinen b\u00f6yle 12 kadar \u201cuydu galaksi\u201dsi olup, ke\u015ffedilmeyi bekleyen 300-500 \u201cuydu galaksi\u201dsi daha oldu\u011fu tahmin edilmektedir. C\u00fcce galaksiler eliptik, sarmal ya da d\u00fczensiz galaksi s\u0131n\u0131flar\u0131nda s\u0131n\u0131fland\u0131r\u0131labilirler. Fakat “eliptik c\u00fcce galaksiler” b\u00fcy\u00fck eliptik galaksilere pek fazla benzemediklerinden \u201cc\u00fcce k\u00fcresel galaksiler\u201d olarak adland\u0131r\u0131l\u0131rlar. K\u0131sa zaman \u00f6nce ke\u015ffedilen iki c\u00fcce galaksinin her birinin k\u00fctlesinin 10 milyon g\u00fcne\u015f k\u00fctlesi kadar oldu\u011funun saptanmas\u0131 galaksilerin b\u00fcy\u00fck k\u0131sm\u0131n\u0131n karanl\u0131k maddeden olu\u015ftu\u011fu varsay\u0131m\u0131n\u0131 desteklemektedir.<\/p>\n
Tuhaf galaksiler\u201d di\u011fer galaksilerle gelgit etkile\u015fimlerinden kaynaklanan al\u0131\u015f\u0131lmam\u0131\u015f \u00f6zellikler g\u00f6steren galaksilerdir. \u00c7\u0131plak bir \u00e7ekirdek ile \u00e7ekirde\u011fi \u00e7evreleyen, y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015fmu\u015f bir halka ve y\u0131ld\u0131zlararas\u0131 ortamdan olu\u015fan \u201chalkal\u0131 galaksi\u201d buna bir \u00f6rnek olarak g\u00f6sterilebilir. Halkal\u0131 galaksinin bir sarmal galaksinin \u00e7ekirde\u011finden k\u00fc\u00e7\u00fck bir galaksinin ge\u00e7mesi h\u00e2linde olu\u015ftu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmektedir. Andromeda Galaksisi\u2019n\u0131n ba\u015f\u0131ndan da b\u00f6yle bir olay ge\u00e7mi\u015f olmas\u0131 muhtemeldir; \u00e7\u00fcnk\u00fc k\u0131z\u0131l\u00f6tesi \u0131\u015f\u0131n tekni\u011fi yard\u0131m\u0131yla bu galaksinin \u00e7ok halkal\u0131 bir yap\u0131lanma g\u00f6sterdi\u011fi saptanm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n
Bir \u201cmerceksi galaksi\u201d eliptik galaksi ile sarmal galaksi aras\u0131nda kalan bir bi\u00e7imde olup her iki galaksi s\u0131n\u0131f\u0131n\u0131n \u00f6zelliklerine de sahiptir. Bu s\u0131n\u0131ftakiler Hubble d\u00fczeninde S0 olarak kodlan\u0131rlar. Belirsiz spiral kollar\u0131 olmas\u0131n\u0131n yan\u0131 s\u0131ra y\u0131ld\u0131zlardan olu\u015fan eliptik bir halesi vard\u0131r.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
Tipik galaksiler 10 milyon (c\u00fcce galaksi) ile bir trilyon (dev galaksi) aras\u0131ndaki miktarlarda y\u0131ld\u0131z i\u00e7erirler ve bir galaksinin i\u00e7erdi\u011fi y\u0131ld\u0131zlar\u0131n hepsi o galaksinin k\u00fctle merkezini eksen alan y\u00f6r\u00fcngelerde d\u00f6ner. Galaksiler \u00e7e\u015fitli \u00e7oklu y\u0131ld\u0131z sistemlerini, y\u0131ld\u0131z k\u00fcmelerini ve \u00e7e\u015fitli nebulalar\u0131 da i\u00e7erebilirler. \u00c7evresinde gezegenler ve asteroitler gibi \u00e7e\u015fitli kozmik cisimler d\u00f6nen G\u00fcne\u015f, Samanyolu Galaksisi’ndeki y\u0131ld\u0131zlardan yaln\u0131zca […]<\/p>\n","protected":false},"author":23,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":""},"categories":[506],"tags":[],"class_list":["post-48170","post","type-post","status-publish","format-standard","hentry","category-astronomi"],"acf":[],"yoast_head":"\n