G\u00f6kbilimciler, bulduklar\u0131n\u0131n bir gezegen oldu\u011fundan ve y\u0131ld\u0131z\u0131n y\u00fczeyinde ger\u00e7ekle\u015fen bir faaliyet olmad\u0131\u011f\u0131ndan emin olmak istiyorlar. Bunun bir dizi y\u0131ld\u0131z parlamas\u0131ndan ziyade bir gezegen olma ihtimali \u00e7ok daha y\u00fcksek ama hen\u00fcz y\u00fczde 100 emin olamad\u0131lar ama yine de bir\u00e7ok b\u00fcy\u00fck detay var ve herkes \u00e7ok umutlu.<\/p>\n
CNN\u2019den ge\u00e7en habere g\u00f6re, g\u00f6kbilimciler, \u201840 Eridani A\u2019 isimli bir y\u0131ld\u0131z\u0131n y\u00f6r\u00fcngesinde d\u00f6nen bir gezegen tespit ettiler. Gezegen, D\u00fcnya\u2019dan \u00e7ok daha b\u00fcy\u00fck ve a\u011f\u0131r bir k\u00fctleye sahip gibi g\u00f6r\u00fcnmesine ra\u011fmen, hen\u00fcz kayal\u0131k (Nept\u00fcn veya J\u00fcpiter benzeri bir gaz devi de\u011fil de D\u00fcnya benzeri metal-kaya kar\u015f\u0131m\u0131) bir yap\u0131da olup olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 bilinmiyor. Bu ke\u015ffin bu kadar b\u00fcy\u00fck olmas\u0131n\u0131n nedeni ise, 40 Eridani A, Vulcan gezegeninin y\u00f6r\u00fcngesinde d\u00f6nd\u00fc\u011f\u00fc y\u0131ld\u0131zla ilgili olmas\u0131.
\nY\u0131ld\u0131z sistemi 40 Eri, D\u00fcnya\u2019dan yakla\u015f\u0131k 16.4 \u0131\u015f\u0131k y\u0131l\u0131 uzakta ve bu mesafe onu g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde bize en yak\u0131n y\u0131ld\u0131zlardan biri yap\u0131yor. Asl\u0131nda, bu \u00fc\u00e7l\u00fc bir y\u0131ld\u0131z sistemi: En parlak olan\u0131n\u0131n ad\u0131 40 Eri A ve bu G\u00fcne\u015f\u2019e benzeyen bir y\u0131ld\u0131z; \u00f6te yandan, G\u00fcne\u015f\u2019ten daha k\u00fc\u00e7\u00fck ve daha so\u011fuk (teknik \u00f6zellik merakl\u0131lar\u0131 i\u00e7in, bu K0.5V tipi bir y\u0131ld\u0131z, bu nedenle \u2018turuncu c\u00fcce\u2019 olarak s\u0131n\u0131fland\u0131r\u0131l\u0131yor). Yine de yak\u0131nl\u0131\u011f\u0131 nedeniyle, karanl\u0131k bir b\u00f6lgeden \u00e7\u0131plak g\u00f6zle kolayca g\u00f6r\u00fclebiliyor ve 4.4 derecede parl\u0131yor. Y\u0131ld\u0131z \u201cKeid\u201d diye adland\u0131r\u0131l\u0131yor.<\/p>\n
Keid, biri (G\u00fcne\u015f\u2019ten \u00e7ok daha k\u00fc\u00e7\u00fck, daha so\u011fuk ve s\u00f6n\u00fck) k\u0131rm\u0131z\u0131 bir c\u00fcce y\u0131ld\u0131z ve di\u011feri bir zamanlar G\u00fcne\u015f benzeri bir y\u0131ld\u0131z olan ama yak\u0131t\u0131n\u0131 t\u00fcketerek k\u0131rm\u0131z\u0131 bir deve d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcp de\u011fi\u015fen ve d\u0131\u015f katmanlar\u0131n\u0131 kaybeder. En sonunda da y\u0131ld\u0131z\u0131n parlak ve yo\u011fun \u00e7ekirde\u011fini geride b\u0131rakarak \u00f6l\u00fcr ve beyaz bir c\u00fcce olan ikili bir y\u0131ld\u0131z sisteminin \u00e7evresinde, olduk\u00e7a uzak bir y\u00f6r\u00fcngede dola\u015f\u0131r. Beyaz c\u00fcceye 40 Eri-B ve k\u0131rm\u0131z\u0131 c\u00fcceye 40 Eri-C ad\u0131 veriliyor. Birbirlerinin \u00e7evresinde yakla\u015f\u0131k 250 y\u0131ll\u0131k bir y\u00f6r\u00fcngeyi tamamlarlar. Keid\u2019den yakla\u015f\u0131k 60 milyar kilometre uzaktalar ve Keid\u2019in bunlar\u0131n y\u00f6r\u00fcngesinde d\u00f6nmesi yakla\u015f\u0131k 8000 y\u0131l s\u00fcr\u00fcyor.<\/p>\n
G\u00f6kbilimciler, Dharma Gezegen Ara\u015ft\u0131rma (DPS) program\u0131 arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla, ev sahibi y\u0131ld\u0131zlara yak\u0131n y\u00f6r\u00fcngede d\u00f6nen gezegenleri bulmak i\u00e7in G\u00fcne\u015f\u2019in boyut ve s\u0131cakl\u0131\u011f\u0131na benzer ko\u015fullara sahip yakla\u015f\u0131k 150 yak\u0131n y\u0131ld\u0131z\u0131 (yine merakl\u0131lar\u0131 i\u00e7in, F\u2019den M tipi y\u0131ld\u0131zlara dek) yo\u011fun bir \u015fekilde inceliyorlar. Kepler ve TESS gibi g\u00f6zlem faaliyetlerinin d\u0131\u015f-gezegen ge\u00e7i\u015flerini aramas\u0131na benzer bi\u00e7imde, DPS de gezegenlerin yer \u00e7ekimsel imzas\u0131n\u0131 ar\u0131yor. Ayr\u0131ca, baz\u0131 \u00f6nemli y\u0131ld\u0131z uydular\u0131na olan uzakl\u0131\u011f\u0131 ve yak\u0131nl\u0131\u011f\u0131 da tart\u0131\u015f\u0131l\u0131yor.<\/p>\n
Bir gezegenin y\u0131ld\u0131z\u0131n\u0131n yer \u00e7ekimi nedeniyle y\u00f6r\u00fcngede d\u00f6nd\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc hepimiz biliyoruz. Ama bir gezegenin de yer \u00e7ekimi var ve y\u0131ld\u0131zdan \u00e7ok daha k\u00fc\u00e7\u00fck olabilir ama yine de bu var olur. K\u0131sacas\u0131, ger\u00e7ekte y\u0131ld\u0131z ve gezegenin etraf\u0131nda d\u00f6nd\u00fc\u011f\u00fc bir \u201ck\u00fctle merkezi\u201d mevcut ve bizler genellikle y\u0131ld\u0131z\u0131n hareketini fiziksel olarak g\u00f6remeyiz; zira y\u00f6r\u00fcnge \u00e7ok k\u00fc\u00e7\u00fck ve y\u0131ld\u0131z \u00e7ok uzakta yer al\u0131r.<\/p>\n
Ancak durum b\u00f6yle de olsa onlar\u0131 tespit etmek m\u00fcmk\u00fcn. Y\u0131ld\u0131z, y\u00f6r\u00fcngesini k\u00fctle merkezinin etraf\u0131nda olu\u015fturdu\u011fundan, bazen yak\u0131n\u0131m\u0131za bazen de daha uza\u011fa do\u011fru hareket eder; dolay\u0131s\u0131yla, tayf\u0131nda bir Doppler kaymas\u0131\u2019 g\u00f6r\u00fclebilir. Bu kayman\u0131n b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc (y\u0131ld\u0131z \u00fczerindeki yer \u00e7ekimsel etkiye yol a\u00e7an) gezegenin k\u00fctlesine ba\u011flant\u0131l\u0131d\u0131r ve y\u0131ld\u0131z\u0131n bu y\u00f6r\u00fcngeyi tamamlamak i\u00e7in harcad\u0131\u011f\u0131 zaman, gezegenin (y\u0131ll\u0131k) d\u00f6ng\u00fcs\u00fcn\u00fc olu\u015fturur.<\/p>\n
Bu \u00f6l\u00e7\u00fcmleri ger\u00e7ekle\u015ftirmek inan\u0131lmaz derecede zordur ve inan\u0131lmaz bir hassasiyet ister.<\/p>\n
\u015eu an merak edilen konu ise bu gezegenin kayal\u0131k bir d\u00fcnya m\u0131 yoksa bir gaz devi mi olup olmad\u0131\u011f\u0131 ama \u015fu an i\u00e7in bunu s\u00f6ylemek m\u00fcmk\u00fcn de\u011fil. \u0130htiya\u00e7 duydu\u011fumuz \u015fey, yo\u011funlu\u011funu (hacminin ne kadar k\u00fctleyle dolu oldu\u011funu) tespit etmek; bu da ne kadar b\u00fcy\u00fck oldu\u011funu bilmemiz gerekti\u011fi anlam\u0131na geliyor ve bunu \u015fu anki g\u00f6zlemlerle belirleyemiyoruz ve bu durum herkes i\u00e7in \u00f6nemli bir nokta \u00d6rne\u011fin, D\u00fcnya \u00e7o\u011funlukla, demir ve nikel gibi, metallerden ve kayadan olu\u015fur. Toplam yo\u011funlu\u011fu suyun yakla\u015f\u0131k 5.5 kat\u0131d\u0131r (veya santimetre k\u00fcp ba\u015f\u0131na 5.5 gramd\u0131r). Nept\u00fcn \u00e7o\u011funlukla gazdan olu\u015fur ve yaln\u0131zca 1.6 yo\u011funlu\u011fa sahiptir. Gayet a\u00e7\u0131k bi\u00e7imde, bu gezegenin yo\u011funlu\u011funu tespit etmemiz bize bu konuda \u00e7ok \u015fey anlatacak. Yo\u011funlu\u011fu, Keid\u2019in \u00f6n\u00fcnden ge\u00e7erken y\u0131ld\u0131z \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n\u0131n bir k\u0131sm\u0131n\u0131 engellemesi esnas\u0131nda bulunabilir. Y\u0131ld\u0131z \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131nda ger\u00e7ekle\u015fecek bu azalman\u0131n g\u00f6stergesi, bize gezegenin \u00e7ap\u0131 ve dolay\u0131s\u0131yla hacmi hakk\u0131nda bilgi sunacak. Ne var ki yap\u0131lan DPS g\u00f6zlemleri, bizlere (y\u0131ld\u0131z\u0131n \u00f6n\u00fcnden) bir ge\u00e7i\u015f olup olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6ylemiyor.<\/p>\n
Bunlar ne demek oluyor? TESS, gezegen ge\u00e7i\u015flerini ara\u015ft\u0131rmakla g\u00f6revlendirilmi\u015f, D\u00fcnya y\u00f6r\u00fcngesindeki bir NASA g\u00f6zlemevi ve Keid de onun g\u00f6zlem listesinde bulunuyor.<\/p>\n
E\u011fer gezegen bir ge\u00e7i\u015f yaparsa (TESS y\u0131ld\u0131z\u0131n \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131nda b\u00f6yle k\u00fc\u00e7\u00fck bir d\u00fc\u015f\u00fc\u015f tespit edebilirse), o durumda \u00e7ap\u0131n\u0131 da \u00f6\u011frenebilmek m\u00fcmk\u00fcn. Ama, D\u00fcnya\u2019yla ayn\u0131 yo\u011funlu\u011fa sahipse, o zaman gezegenimizin 8.4 kat\u0131 bir k\u00fctleye sahip olmas\u0131 i\u00e7in D\u00fcnya\u2019n\u0131n \u00e7ap\u0131n\u0131n yakla\u015f\u0131k iki kat\u0131 olmas\u0131 gerekir. Bu durumda, y\u00fczeyindeki yer \u00e7ekimi de bizimkinin iki kat\u0131 kadar olacakt\u0131r. Bu, o gezegende, D\u00fcnya\u2019da sahip oldu\u011funuz a\u011f\u0131rl\u0131\u011f\u0131n iki kat\u0131na sahip olaca\u011f\u0131n\u0131z anlam\u0131na geliyor.<\/p>\n
Bu gezegenin D\u00fcnya\u2019dan ziyade Nept\u00fcn\u2019e benziyor olabilece\u011fi fikrinin yan\u0131 s\u0131ra, gezegenin var oldu\u011fundan bile hen\u00fcz y\u00fczde 100 kimse emin de\u011fil. Y\u0131ld\u0131z, her 40 g\u00fcnde bir bulundu\u011fu yerdeki d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcn\u00fc tamaml\u0131yor. Bu d\u00f6ng\u00fc, gezegenin y\u00f6r\u00fcngesi i\u00e7in saptanan s\u00fcreye \u00e7ok yak\u0131n ve bu da biraz \u015f\u00fcphe uyand\u0131r\u0131yor. T\u0131pk\u0131 G\u00fcne\u015f gibi, Keid de manyetik bir d\u00f6ng\u00fcye sahip (yakla\u015f\u0131k 10 y\u0131l s\u00fcr\u00fcyor ve G\u00fcne\u015f\u2019in 11 y\u0131ll\u0131k d\u00f6ng\u00fcs\u00fcne \u00e7ok yak\u0131n); bu sebeple \u00fczerinde g\u00fcne\u015f lekeleri (yani, y\u0131ld\u0131z patlamalar\u0131) bulunuyor. Y\u0131ld\u0131z, DPS taraf\u0131ndan tespit edilen sinyali taklit eden bir \u015fekilde d\u00f6n\u00fcyor.<\/p>\n
G\u00f6kbilimciler, bulduklar\u0131n\u0131n bir gezegen oldu\u011fundan ve y\u0131ld\u0131z\u0131n y\u00fczeyinde ger\u00e7ekle\u015fen bir faaliyet olmad\u0131\u011f\u0131ndan emin olmak i\u00e7in ellerinden geleni yapt\u0131lar.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
G\u00f6kbilimciler, bulduklar\u0131n\u0131n bir gezegen oldu\u011fundan ve y\u0131ld\u0131z\u0131n y\u00fczeyinde ger\u00e7ekle\u015fen bir faaliyet olmad\u0131\u011f\u0131ndan emin olmak istiyorlar. Bunun bir dizi y\u0131ld\u0131z parlamas\u0131ndan ziyade bir gezegen olma ihtimali \u00e7ok daha y\u00fcksek ama hen\u00fcz y\u00fczde 100 emin olamad\u0131lar ama yine de bir\u00e7ok b\u00fcy\u00fck detay var ve herkes \u00e7ok umutlu. CNN\u2019den ge\u00e7en habere g\u00f6re, g\u00f6kbilimciler, \u201840 Eridani A\u2019 isimli bir […]<\/p>\n","protected":false},"author":23,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":""},"categories":[506],"tags":[],"class_list":["post-47807","post","type-post","status-publish","format-standard","hentry","category-astronomi"],"acf":[],"yoast_head":"\n