Kara delik, astrofizikte, \u00e7ekim alan\u0131 her t\u00fcrl\u00fc maddesel olu\u015fumun ve \u0131\u015f\u0131n\u0131m\u0131n kendisinden ka\u00e7mas\u0131na izin vermeyecek derecede g\u00fc\u00e7l\u00fc olan, k\u00fctlesi b\u00fcy\u00fck bir kozmik cisimdir. Kara delik, uzayda belirli nicelikteki maddenin bir noktaya toplanmas\u0131 ile meydana gelen bir nesnedir de denilebilir. Bu t\u00fcr nesneler \u0131\u015f\u0131k yaymad\u0131klar\u0131ndan kara olarak nitelenirler. Kara deliklerin, “tekillik”leri dolay\u0131s\u0131yla, \u00fc\u00e7 boyutlu olmad\u0131klar\u0131, s\u0131f\u0131r hacimli olduklar\u0131 kabul edilir. Karadeliklerin i\u00e7inde zaman\u0131n ise yava\u015f akt\u0131\u011f\u0131 veya akmad\u0131\u011f\u0131 tahmin edilmektedir. Kara delikler Einstein’\u0131n genel g\u00f6relilik kuram\u0131yla tan\u0131mlanm\u0131\u015flard\u0131r. Do\u011frudan g\u00f6zlemlenememekle birlikte, \u00e7e\u015fitli dalga boylar\u0131n\u0131 kullanan dolayl\u0131 g\u00f6zlem teknikleri sayesinde ke\u015ffedilmi\u015flerdir. Bu teknikler ayn\u0131 zamanda \u00e7evrelerinde s\u00fcr\u00fcklenen olu\u015fumlar\u0131n da incelenme olana\u011f\u0131n\u0131 sa\u011flam\u0131\u015ft\u0131r. \u00d6rne\u011fin, bir kara deli\u011fin potansiyel kuyusunun \u00e7ok derin olmas\u0131 nedeniyle yak\u0131n \u00e7evresinde olu\u015facak y\u0131\u011f\u0131lma diskinin \u00fczerine d\u00fc\u015fen maddeler diskin \u00e7ok y\u00fcksek s\u0131cakl\u0131klara eri\u015fmesine neden olacak, bu da diskin (ve dolayl\u0131 olarak kara deli\u011fin) yay\u0131lan x-\u0131\u015f\u0131nlar\u0131 sayesinde saptanmas\u0131n\u0131 sa\u011flayacakt\u0131r. G\u00fcn\u00fcm\u00fczde, kara deliklerin varl\u0131\u011f\u0131, ilgili bilimsel toplulu\u011fun hemen hemen t\u00fcm bireyleri taraf\u0131ndan onaylanarak kesinlik kazanm\u0131\u015f durumdad\u0131r.<\/p>\n
Kara delik kavram\u0131 ilk olarak 18. y\u00fczy\u0131l sonunda, Newton’un evrensel \u00e7ekim kanunukapsam\u0131nda do\u011fmu\u015ftur denebilir. Fakat o d\u00f6nemde mesele yaln\u0131zca \u201cka\u00e7\u0131\u015f h\u0131z\u0131\u201d \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131ndan daha b\u00fcy\u00fck olmas\u0131n\u0131 sa\u011flayacak derecede k\u00fctleli cisimlerin var olup olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 bilmekti. Dolay\u0131s\u0131yla kara delik kavram\u0131 ancak 20. y\u00fczy\u0131l\u0131n ba\u015flar\u0131nda ve \u00f6zellikle Albert Einstein’\u0131n genel g\u00f6relilik kuram\u0131n\u0131n ortaya at\u0131lmas\u0131yla fantastik bir kavram olmaktan \u00e7\u0131km\u0131\u015ft\u0131r. Einstein’\u0131n \u00e7al\u0131\u015fmalar\u0131n\u0131n yay\u0131mlanmas\u0131ndan k\u0131sa s\u00fcre sonra, Karl Schwarzschild taraf\u0131ndan, \u201cEinstein alan denklemleri\u201dnin merkez\u00ee bir kara deli\u011fin varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 i\u00e7eren bir \u00e7\u00f6z\u00fcm\u00fc yay\u0131mlanm\u0131\u015ft\u0131. Bununla birlikte kara delikler \u00fczerine ilk temel \u00e7al\u0131\u015fmalar, varl\u0131klar\u0131 hakk\u0131ndaki ilk sa\u011flam belirtilerin g\u00f6zlemlerini izleyen 1960’l\u0131 y\u0131llara dayan\u0131r. Kara delik i\u00e7eren bir cismin ilk g\u00f6zlemi, 1971’de Uhuru uydusu taraf\u0131ndan yap\u0131ld\u0131. Uydu Ku\u011fu tak\u0131my\u0131ld\u0131z\u0131n\u0131n en parlak y\u0131ld\u0131z\u0131 olan Cygnus X-1 \u00e7ift y\u0131ld\u0131z\u0131nda bir X \u0131\u015f\u0131nlar\u0131 kayna\u011f\u0131 oldu\u011funu saptam\u0131\u015ft\u0131. Fakat “kara delik” terimi daha \u00f6nceden, 1960’l\u0131 y\u0131llarda Amerikal\u0131 fizik\u00e7i Kip Thorne vas\u0131tas\u0131yla ortaya at\u0131lm\u0131\u015ft\u0131. Bu terimin terminolojiye yerle\u015fmesinden \u00f6nce ise kara delikler i\u00e7in \u201cSchwarzschild cismi\u201d ve \u201ckapal\u0131 y\u0131ld\u0131z\u201d terimleri kullan\u0131ld\u0131.<\/p>\n
Kara delik di\u011fer astrofizik cisimleri gibi bir astrofizik cisimdir. Do\u011frudan g\u00f6zlemlenmesinin \u00e7ok g\u00fc\u00e7 olmas\u0131yla ve merkez\u00ee b\u00f6lgesinin fizik kuramlar\u0131yla tatmink\u00e2r bi\u00e7imde tan\u0131mlanamaz olu\u015fuyla nitelenir. Merkez\u00ee b\u00f6lgesinin tan\u0131mlanamay\u0131\u015f\u0131ndaki en \u00f6nemli etken, merkezinde bir “\u00e7ekimsel tekilli\u011fi” i\u00e7eriyor olmas\u0131d\u0131r. Bu \u00e7ekimsel tekillik, ancak bir \u201ckuantum \u00e7ekimi\u201d kuram\u0131yla tan\u0131mlanabilir ki, g\u00fcn\u00fcm\u00fczde b\u00f6yle bir kuram bulunmamaktad\u0131r. Buna kar\u015f\u0131l\u0131k, uygulanan \u00e7e\u015fitli dolayl\u0131 y\u00f6ntemler sayesinde, yak\u0131n \u00e7evresinde h\u00fck\u00fcm s\u00fcren fiziksel ko\u015fullar ve \u00e7evresi \u00fczerindeki etkisi m\u00fckemmel bi\u00e7imde tan\u0131mlanabilmektedir.<\/p>\n
\u00d6te yandan kara delikler \u00e7ok az say\u0131daki parametrelerle tan\u0131mlanmalar\u0131 bak\u0131m\u0131ndan \u015fa\u015fk\u0131nl\u0131k verici nesnelerdir. Ya\u015fad\u0131\u011f\u0131m\u0131z evrendeki tan\u0131mlar\u0131 yaln\u0131zca \u00fc\u00e7 parametreye ba\u011fl\u0131d\u0131r: K\u00fctle, elektriksel y\u00fck ve a\u00e7\u0131sal momentum. Kara deliklerin t\u00fcm di\u011fer parametreleri (boyu, bi\u00e7imi vs.) bunlarla belirlenir. Bir k\u0131yaslama yapmak gerekirse, \u00f6rne\u011fin bir gezegenin tan\u0131mlanmas\u0131nda y\u00fczlerce parametre s\u00f6z konusudur (kimyasal bile\u015fim, elementlerin farkl\u0131la\u015fmas\u0131, ta\u015f\u0131n\u0131m, atmosfer vs.) Bu y\u00fczden 1967\u2019den beri kara delikler yaln\u0131zca bu \u00fc\u00e7 parametreyle tan\u0131mlan\u0131rlar ki, bunu da 1967\u2019de Werner Israel taraf\u0131ndan ortaya at\u0131lan “sa\u00e7s\u0131zl\u0131k kuram\u0131”na bor\u00e7luyuz. Bu, uzun mesafeli temel kuvvetlerinin yaln\u0131zca k\u00fctle\u00e7ekim ve elektromanyetizm olu\u015funu da a\u00e7\u0131klamaktad\u0131r; kara deliklerin \u00f6l\u00e7\u00fclebilir \u00f6zellikleri yaln\u0131zca, bu kuvvetleri tan\u0131mlayan parametrelerle, yani k\u00fctle, elektriksel y\u00fck ve a\u00e7\u0131sal momentumla verilir.
\nBir kara deli\u011fin k\u00fctle ve elektriksel y\u00fckle ilgili \u00f6zellikleri “klasik” (genel g\u00f6relili\u011fin olmad\u0131\u011f\u0131) fizi\u011fin uygulanabilece\u011fi ola\u011fan \u00f6zelliklerdir: Kara deli\u011fin k\u00fctlesine oranla bir “k\u00fctle\u00e7ekim alan\u0131” ve elektriksel y\u00fck\u00fcne oranla bir elektrik alan\u0131 vard\u0131r. <\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
Kara delik, astrofizikte, \u00e7ekim alan\u0131 her t\u00fcrl\u00fc maddesel olu\u015fumun ve \u0131\u015f\u0131n\u0131m\u0131n kendisinden ka\u00e7mas\u0131na izin vermeyecek derecede g\u00fc\u00e7l\u00fc olan, k\u00fctlesi b\u00fcy\u00fck bir kozmik cisimdir. Kara delik, uzayda belirli nicelikteki maddenin bir noktaya toplanmas\u0131 ile meydana gelen bir nesnedir de denilebilir. Bu t\u00fcr nesneler \u0131\u015f\u0131k yaymad\u0131klar\u0131ndan kara olarak nitelenirler. Kara deliklerin, “tekillik”leri dolay\u0131s\u0131yla, \u00fc\u00e7 boyutlu olmad\u0131klar\u0131, s\u0131f\u0131r […]<\/p>\n","protected":false},"author":23,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":""},"categories":[506],"tags":[],"class_list":["post-47679","post","type-post","status-publish","format-standard","hentry","category-astronomi"],"acf":[],"yoast_head":"\n