{"id":47317,"date":"2018-08-17T22:10:55","date_gmt":"2018-08-17T20:10:55","guid":{"rendered":"https:\/\/osr.org\/?p=47317\/"},"modified":"2020-03-02T19:47:25","modified_gmt":"2020-03-02T17:47:25","slug":"yildizlarla-ilgili-bilmediklerini-takimyildizlar-bolum-1","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/osr.org\/tr\/blog\/astronomi\/yildizlarla-ilgili-bilmediklerini-takimyildizlar-bolum-1\/","title":{"rendered":"Y\u0131ld\u0131zlarla ilgili bilmedikleriniz: Tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar (B\u00f6l\u00fcm 1)"},"content":{"rendered":"
Asl\u0131nda \u015f\u00f6yle diyelim, yak\u0131n olsalard\u0131 bir s\u00fcr\u00fc g\u00fcne\u015fimiz olurdu ve d\u00fcnya var olmazd\u0131. Y\u0131ld\u0131zlar\u0131n uzakl\u0131\u011f\u0131n\u0131 \u00f6l\u00e7mek i\u00e7in Bassel metodu kullan\u0131l\u0131r ve bunu da daha \u00f6nce belirtmi\u015ftik. Bu metod ile y\u0131ld\u0131zlar\u0131n uzakl\u0131\u011f\u0131 ilk defa 1838 y\u0131l\u0131nda \u00f6l\u00e7\u00fclm\u00fc\u015ft\u00fcr. Bu metod do\u011frultusunda en yak\u0131n y\u0131ld\u0131z olan Proxima Centauri\u2019nin \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n\u0131n bize ula\u015fmas\u0131 4 y\u0131l s\u00fcrmektedir. En uzak y\u0131ld\u0131zlar\u0131n \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n\u0131n bize ula\u015fmas\u0131 ise binlerce y\u0131l s\u00fcrebilmektedir.
\nG\u00f6ky\u00fcz\u00fcne bakt\u0131\u011f\u0131m\u0131zda y\u0131ld\u0131zlar\u0131n hareket etti\u011fini var sayar\u0131z. Bunun nedeni de d\u00fcnyam\u0131z\u0131n s\u00fcrekli s\u00fcrd\u00fcrd\u00fc\u011f\u00fc hareketidir. D\u00fcnyam\u0131z hem kendi hem de G\u00fcne\u015f etraf\u0131nda d\u00f6nd\u00fc\u011f\u00fc i\u00e7in baz\u0131 sabit y\u0131ld\u0131zlar\u0131 hareket ediyormu\u015f gibi g\u00f6r\u00fcr\u00fcz. Ama bunun yan\u0131nda baz\u0131 y\u0131ld\u0131zlar da ger\u00e7ekten hareket edebilir ve bu da bilinmektedir. Bunlar asl\u0131nda birer gezegendir ve bize yak\u0131nd\u0131rlar. Y\u0131ld\u0131zlar bizden \u00e7ok uzak olduklar\u0131 i\u00e7in g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde bir nokta gibi g\u00f6r\u00fcn\u00fcrler ve bu y\u00fczden ger\u00e7ek b\u00fcy\u00fckl\u00fcklerini tespit etmek bu kadar y\u0131l boyunca \u00e7ok zor olmu\u015ftur. Y\u0131ld\u0131zl\u0131 bir g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fcn karanl\u0131k bir gecede g\u00f6zlemi, ilk bak\u0131\u015fta \u00e7ok b\u00fcy\u00fck bir d\u00fczensizlik izlenimi uyand\u0131r\u0131r. G\u00f6r\u00fclen say\u0131s\u0131z y\u0131ld\u0131z i\u00e7inde, daha parlak y\u0131ld\u0131zlar g\u00f6ze \u00e7arpar. Bunlar, daha zay\u0131f par\u0131lt\u0131l\u0131 g\u00f6k cisimlerini i\u015faretlemek veya g\u00f6ky\u00fcz\u00fc olaylar\u0131n\u0131n yerini belirlemek i\u00e7in de\u011ferli kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131rma noktalar\u0131 olu\u015fturur. Antik \u00c7a\u011fdan bu yana y\u0131ld\u0131zlar, mitolojik ki\u015filer veya hayvanlarla \u00f6zde\u015fle\u015ftirilen karakteristik \u015fekiller, yani tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar bi\u00e7iminde grupland\u0131r\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Ancak \u00e7a\u011fda\u015f astronominin gerekli g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fc noktalar, g\u00f6ky\u00fcz\u00fc koordinat sistemlerinin kesin \u015fekilde tan\u0131mlanmas\u0131yla sonu\u00e7lanm\u0131\u015ft\u0131r. B\u00f6ylece g\u00f6k cisimlerinin g\u00f6ky\u00fcz\u00fcndeki konumu duyarl\u0131 olarak belirlenebilir, bu da, g\u00f6zlem aletlerini, incelenmek istenen g\u00f6k cisimlerine do\u011fru \u00e7abucak y\u00f6neltmeye imk\u00e2n verir.<\/p>\n
Tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n gece boyunca g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fcn g\u00f6k k\u00fcre kutbu ad\u0131 verilen bir noktas\u0131 \u00e7evresinde blok halinde yer de\u011fi\u015ftirdikleri g\u00f6r\u00fcl\u00fcr Kuzey Yar\u0131 K\u00fcre’de bu nokta \u00e7\u0131plak g\u00f6zle g\u00f6r\u00fclebilen bir y\u0131ld\u0131za \u00e7ok yak\u0131nd\u0131. Bir\u00e7ok gece tekrarlanan bir g\u00f6zlem, g\u00f6ky\u00fcz\u00fc b\u00fct\u00fcn\u00fcn\u00fcn bu d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcn, D\u00fcnya’n\u0131n kutuplar\u0131yla \u00e7ak\u0131\u015fan bir eksen \u00e7evresinde, 24 saatten biraz daha az bir s\u00fcrede ger\u00e7ekle\u015fti\u011fini g\u00f6sterir. Ger\u00e7ekte ise, D\u00fcnya kendi \u00e7evresinde d\u00f6ner. Bununla birlikte buradan, g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fcn, belli bir yerdeki g\u00f6r\u00fcn\u00fcm\u00fcn\u00fcn de\u011fi\u015fmez olmad\u0131\u011f\u0131 ortaya \u00e7\u0131kar; saatler ge\u00e7tik\u00e7e do\u011fuda baz\u0131 y\u0131ld\u0131zlar belirir, ufuk \u00e7izgisi \u00fczerinde yava\u015f yava\u015f y\u00fckselir ve sonra, bat\u0131da batarak g\u00f6zden kaybolur. G\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fcn g\u00f6r\u00fcn\u00fcm\u00fc enlemlere g\u00f6re de de\u011fi\u015fir.<\/p>\n
Bilime geri d\u00f6necek olursak, bilim adamlar\u0131 eskiden y\u0131ld\u0131zlar\u0131n uzakl\u0131klar\u0131 konusunda hi\u00e7bir fikir \u00fcretemezken, teleskoplar \u00fczerinde geli\u015ftirilen bir y\u00f6ntem sayesinde art\u0131k y\u0131ld\u0131zlar\u0131n b\u00fcy\u00fckl\u00fckleri hakk\u0131nda bir bilgiye ula\u015f\u0131labiliyor. \u00d6rne\u011fin; Betelgeuse y\u0131ld\u0131z\u0131n\u0131n \u00e7ap\u0131n\u0131n 600.000.000 kilometre, Antares y\u0131ld\u0131z\u0131n\u0131n \u00e7ap\u0131n\u0131n 625.000.000 kilometre oldu\u011fu biliniyor. Bunlar dev y\u0131ld\u0131z grubuna giriyor. Buna kar\u015f\u0131l\u0131k \u00e7ap\u0131 25.000 kilometre olan c\u00fcce y\u0131ld\u0131zlara da rastlanabilmektedir. Y\u0131ld\u0131zlar\u0131n parlakl\u0131\u011f\u0131 yap\u0131s\u0131na g\u00f6re de\u011fi\u015fiklik g\u00f6sterir. Birinci derece parlak olan 20 y\u0131ld\u0131z, daha az parlak olan 65 y\u0131ld\u0131z bulunur. Parlakl\u0131k azald\u0131k\u00e7a y\u0131ld\u0131z say\u0131s\u0131 artar. \u0130nsan g\u00f6z\u00fc alt\u0131nc\u0131 dereceden olan y\u0131ld\u0131zlar\u0131 g\u00f6rebilmektedir. Yap\u0131lan ara\u015ft\u0131rmalarda y\u0131ld\u0131zlarda \u00e7e\u015fitli madenlerin bulundu\u011fu anla\u015f\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Gen\u00e7 y\u0131ld\u0131zlar\u0131n s\u0131cakl\u0131klar\u0131 \u00e7ok fazlad\u0131r ve yap\u0131lar\u0131nda bulunan madenler gaz haline ge\u00e7mi\u015ftir. Bu gazlar zaman i\u00e7erisinde so\u011fur s\u0131v\u0131 hale daha sonra da kat\u0131 hale d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcr. S\u0131cakl\u0131klar\u0131 d\u00fc\u015fen, gaz halden kat\u0131 hale ge\u00e7en bir y\u0131ld\u0131z\u0131n bu d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm\u00fc milyonlarca hatta milyarlar y\u0131l s\u00fcrebilir.<\/p>\n
Tak\u0131my\u0131ld\u0131z, g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fcn b\u00f6l\u00fcnd\u00fc\u011f\u00fc 88 alandan her birine verilen isimdir. Terim genellikle, yanl\u0131\u015f bir bi\u00e7imde, g\u00f6r\u00fcn\u00fc\u015fte birbiriyle ilgili g\u00f6z\u00fcken y\u0131ld\u0131z gruplar\u0131n\u0131 tan\u0131mlamak i\u00e7in kullan\u0131l\u0131r ve bu y\u0131ld\u0131z gruplar\u0131na verilen isimdir.
\nBaz\u0131 \u00fcnl\u00fc tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar, \u00e7e\u015fitli nesnelere benzetilen parlak y\u0131ld\u0131z d\u00fczenlerine sahiptir. \u00d6rnek olarak, bir avc\u0131 fig\u00fcr\u00fcn\u00fc \u00e7a\u011fr\u0131\u015ft\u0131ran avc\u0131 Tak\u0131my\u0131ld\u0131z\u0131 (Orion) ismi verilir ve aslan fig\u00fcr\u00fc \u00e7a\u011fr\u0131\u015ft\u0131ran Aslan yani Leo verilebilir. B\u00f6ylece, bur\u00e7lar\u0131n da \u00e7\u0131k\u0131\u015f noktas\u0131 do\u011far diyebiliriz.
\nEski g\u00f6k bilimcilere bakarsak e\u011fer, onlar da bu \u015fekilleri efsanelerdeki belirli hayvanlara ve kahramanlara benzetmi\u015flerdir ve bunlar\u0131n tanr\u0131larca g\u00f6ky\u00fcz\u00fcne \u00e7\u0131kar\u0131ld\u0131klar\u0131na inanm\u0131\u015flard\u0131r. Tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n b\u00fcy\u00fck b\u00f6l\u00fcm\u00fcn\u00fc, eski Yunanlar ve Romal\u0131lar adland\u0131rm\u0131\u015ft\u0131r, ancak onlar da bu adlar\u0131 Babilliler’den alm\u0131\u015f olabilir denmektedir. Bu bilgiler genellikle \u00e7ok eski ve gizemli kitaplarda yazd\u0131\u011f\u0131 i\u00e7in bir\u00e7ok ki\u015fi taraf\u0131ndan okunamam\u0131\u015ft\u0131r. Bu eski kitaplar\u0131 da art\u0131k bulmak olduk\u00e7a zor olabilir. Tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n olu\u015fturdu\u011fu bu \u015fekiller geceleri g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde incelenecek olursa, g\u00f6zlemlenen \u015fekillerin benzetilen nesnelerle aras\u0131ndaki ili\u015fkiyi fark etmek kolay olmayabilir.<\/p>\n
T\u00fcm y\u0131ld\u0131zlar\u0131n bir ismi vard\u0131r. Bu isimlerden daha \u00f6nce de bahsetmi\u015ftik. Mesela, Alfa (\u03b1) parlak ise, Beta (\u03b2) daha az parlakt\u0131r ve b\u00f6yle devam eder. Buna \u00f6rnek olarak B\u00fcy\u00fck Ay\u0131 tak\u0131my\u0131ld\u0131z\u0131n\u0131 verebiliriz; B\u00fcy\u00fck Ay\u0131 tak\u0131my\u0131ld\u0131z\u0131n ilk y\u0131ld\u0131z\u0131 Alfa (\u03b1) B\u00fcy\u00fck Ay\u0131, ikinci y\u0131ld\u0131z\u0131 Beta (\u03b2) B\u00fcy\u00fck Ay\u0131, di\u011ferleri de b\u00f6yle devam etmektedir.
\nBu s\u0131ralamalar her zaman do\u011fru de\u011fildir, y\u0131ld\u0131zlar\u0131n parlakl\u0131klar\u0131 tam olarak \u00f6l\u00e7\u00fcl\u00fcp isimlendirilmemi\u015ftir, ve baz\u0131 y\u0131ld\u0131zlar\u0131n parlakl\u0131klar\u0131nda de\u011fi\u015fkenlikler g\u00f6zlemlenmektedir. \u00d6rne\u011fin B\u00fcy\u00fck Ay\u0131’n\u0131n be\u015finci y\u0131ld\u0131z\u0131 olan Epilson (\u03b5) B\u00fcy\u00fck Ay\u0131, B\u00fcy\u00fck Ay\u0131’n\u0131n ilk y\u0131ld\u0131z\u0131 olan Alfa (\u03b1) B\u00fcy\u00fck Ay\u0131’dan daha parlakt\u0131r.
\nG\u00fcney Yar\u0131mk\u00fcrede, Samanyolu’nun karanl\u0131k par\u00e7alar\u0131n\u0131 fark etmek m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr. Baz\u0131 medeniyetler bu par\u00e7alar\u0131 \u015fekillerle ay\u0131rt ederlerdi ve karanl\u0131k bulut gruplar\u0131na isim verirlerdi. \u0130nka medeniyeti Samanyolu’ndaki bu b\u00f6lgeleri veya karanl\u0131k bulutsular\u0131 tespit edip onlar\u0131n \u015fekillerini hayvanlarla ve mevsim ya\u011fmurlar\u0131yla ili\u015fkilendirdiler. Avustralya Aborijin astronomi’de K\u00f6m\u00fcr \u00c7uval\u0131 Bulutsusu taraf\u0131ndan olu\u015fan “g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde Emu ku\u015fu” en \u00fcnl\u00fc karanl\u0131k bulut grubu anlat\u0131lmaktad\u0131r. <\/p>\n
Tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n isimleri Antik \u00c7a\u011f mitolojisinden miras kalan tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n, g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fc, aralar\u0131nda uzla\u015fm\u0131\u015f\u00e7as\u0131na 88 b\u00f6lgeye ayr\u0131ld\u0131\u011f\u0131 kabul edilir. Bu nedenle de bu kadar fazla oldu\u011fu bilinir.
\n\u0130lk uygarl\u0131klardan bu yana, g\u00f6ky\u00fcz\u00fc g\u00f6zlemcileri, en parlak y\u0131ld\u0131zlan daha kolay bir \u015fekilde i\u015faretlemek i\u00e7in bunlar\u0131, g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde \u00e7izdikleri \u015fekillere g\u00f6re bir araya getirmeyi d\u00fc\u015f\u00fcnd\u00fcler. B\u00f6ylece, mitolojik kahramanlar, hayvanlar veya nesnelerle \u00f6zde\u015fle\u015ftirilmi\u015f tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar ortaya \u00e7\u0131kt\u0131 diyebiliriz.
\nDi\u011fer yandan, Tak\u0131my\u0131ld\u0131zlara, Yunan mitolojisinden al\u0131nm\u0131\u015f adlar verme d\u00fc\u015f\u00fcncesinin, M\u00d6 III. y\u00fczy\u0131lda Makedonya kral\u0131 Antigonos Gonatas’\u0131n saray\u0131nda hekim ve ozan olan Aratos’dan \u00e7\u0131kt\u0131\u011f\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmektedir. Hatta kendisinin filozof oldu\u011fu da s\u00f6ylenmektedir. Ayr\u0131ca, g\u00f6k k\u00fcrenin kuzey yar\u0131 k\u00fcresinin haritas\u0131, II. y\u00fczy\u0131lda Ptolemaios taraf\u0131ndan haz\u0131rlanan ve 48 tak\u0131my\u0131ld\u0131z\u0131 kapsayan haritaya dayand\u0131\u011f\u0131 da bilinir. Astronomlar\u0131n G\u00fcney Yar\u0131 K\u00fcre’ye ait olan g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fc \u00e7ok daha ge\u00e7 ve farkl\u0131 d\u00f6nemlerde g\u00f6zlemleyebilmeleri nedeniyle, g\u00fcney tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n\u0131n da belirlenmesi \u00e7ok daha yak\u0131n tarihlere denk gelir. Ki bu durumda astronomi bilgileri de eksiklik i\u00e7erir. Bunlar\u0131, XVII. y\u00fczy\u0131lda \u00f6zellikle Bayer ve Hevelius, sonra XVIII. y\u00fczy\u0131lda Lalande ve La Caille adland\u0131rd\u0131lar ve daha \u00e7ok ku\u015f veya bilimsel alet adlan kulland\u0131lar: Tavus, Tukan, Mikroskop, Sekstant, Oktant vb. Uzun s\u00fcre tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n s\u0131n\u0131rlar\u0131 belirsiz kald\u0131. \u0130nsano\u011flu bunu bir t\u00fcrl\u00fc \u00e7\u00f6zemiyordu. D\u00fcrb\u00fcn ve teleskobun bulunmas\u0131ndan sonra, bu aletlerle ke\u015ffedilen \u00e7ok say\u0131da d\u00fc\u015f\u00fck par\u0131lt\u0131l\u0131 y\u0131ld\u0131z katalo\u011fa al\u0131n\u0131rken birtak\u0131m g\u00fc\u00e7l\u00fcklerle kar\u015f\u0131la\u015f\u0131ld\u0131. Bu d\u00f6nemde kimi astronomlar eskileri hi\u00e7e sayarak, ak\u0131llar\u0131na esti\u011fince yeni g\u00f6k cismi \u015fekilleri belirleme yoluna bile gittiler. B\u00f6ylece, XIX. y\u00fczy\u0131l\u0131n sonunda, 108 tak\u0131my\u0131ld\u0131z say\u0131l\u0131yordu ve bunlar\u0131n s\u0131n\u0131rlar\u0131 \u00fcst\u00fcnde tam bir uzla\u015fma yoktu. 1925’ten bu yana g\u00f6kbilimde d\u00fcnyan\u0131n en yetkili kurulu\u015fu olan Uluslararas\u0131 Astronomi Birli\u011fi, g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fc 88 tak\u0131my\u0131ld\u0131za b\u00f6ld\u00fc. Bunlar\u0131n her biri, yaln\u0131z ad\u0131n\u0131 ald\u0131\u011f\u0131 parlak y\u0131ld\u0131zlar grubunu de\u011fil, ayn\u0131 zamanda, enlem ve boylam yaylar\u0131yla s\u0131n\u0131rlanan ve resm\u00ee olarak Latince ad\u0131yla veya \u00fc\u00e7 harflik bir k\u0131saltmayla belirtilen bir g\u00f6ky\u00fcz\u00fc b\u00f6lgesini de kapsar. Bu tak\u0131my\u0131ld\u0131zlar\u0131n en b\u00fcy\u00fc\u011f\u00fc, 1 303 derece karelik Di\u015fi Ejderha ve en k\u00fc\u00e7\u00fc\u011f\u00fc, 68 derece karelik G\u00fcney Ha\u00e7\u0131’d\u0131r.<\/p>\n
Gelecek hafta tak\u0131m y\u0131ld\u0131zlarla ilgili daha \u00e7ok bilgi payla\u015faca\u011f\u0131z.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
Y\u0131ld\u0131zlar neden bu kadar uzak Asl\u0131nda \u015f\u00f6yle diyelim, yak\u0131n olsalard\u0131 bir s\u00fcr\u00fc g\u00fcne\u015fimiz olurdu ve d\u00fcnya var olmazd\u0131. Y\u0131ld\u0131zlar\u0131n uzakl\u0131\u011f\u0131n\u0131 \u00f6l\u00e7mek i\u00e7in Bassel metodu kullan\u0131l\u0131r ve bunu da daha \u00f6nce belirtmi\u015ftik. Bu metod ile y\u0131ld\u0131zlar\u0131n uzakl\u0131\u011f\u0131 ilk defa 1838 y\u0131l\u0131nda \u00f6l\u00e7\u00fclm\u00fc\u015ft\u00fcr. Bu metod do\u011frultusunda en yak\u0131n y\u0131ld\u0131z olan Proxima Centauri\u2019nin \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n\u0131n bize ula\u015fmas\u0131 4 y\u0131l […]<\/p>\n","protected":false},"author":23,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":""},"categories":[506],"tags":[],"class_list":["post-47317","post","type-post","status-publish","format-standard","hentry","category-astronomi"],"acf":[],"yoast_head":"\n