Her gezegen sistemi bir di\u011ferinden farkl\u0131d\u0131r. Orada, b\u00fcy\u00fck ve engin galakside, bir k\u0131sm\u0131 bizim sistemimizden \u00e7ok daha de\u011fi\u015fik olan bir grup farkl\u0131 olu\u015fum saptand\u0131. Bunlar, t\u0131pk\u0131 Star Wars\u2019ta bahsi ge\u00e7en kurgusal gezegen Tatooine gibi, bir yerine iki y\u0131ld\u0131z\u0131n y\u00f6r\u00fcngesinde d\u00f6nen, G\u00fcne\u015f Sistemi d\u0131\u015f\u0131ndaki gezegenleri, yani \u00f6tegezegenleri i\u00e7eriyor.<\/p>\n
\u015eimdi, g\u00f6kbilimciler ilk defa bu t\u00fcr bir \u00f6tegezegenin ev sahibi y\u0131ld\u0131zlar\u0131ndan birine uygulad\u0131\u011f\u0131 hafif k\u00fctle\u00e7ekimsel etkiyi saptayabildiler ve bize bu egzotik gezegenleri ara\u015ft\u0131rmak ve ke\u015ffetmek i\u00e7in yeni bir ara\u00e7 sa\u011flam\u0131\u015f oldular. Bu \u00f6tegezegen asl\u0131nda yeni ke\u015ffedilmedi. 245 \u0131\u015f\u0131ky\u0131l\u0131 uzakl\u0131kta bulunan gezegenin ad\u0131 Kepler-16b ve ke\u015ffedildi\u011fi 2011 y\u0131l\u0131nda duyuruldu.<\/p>\n
Bulgu, \u2018dairesel y\u00f6r\u00fcnge\u2019 ad\u0131 verilen bir y\u00f6r\u00fcnge \u00fczerinde, iki y\u0131ld\u0131z\u0131n \u00e7evresinde d\u00f6nen bir \u00f6tegezegenin ilk teyit edilmi\u015f, kesin tespiti olarak takdir toplad\u0131. H\u00e2l b\u00f6yleyken, g\u00f6kbilimciler onunla ilgili pek \u00e7ok \u015fey \u00f6\u011frendiler. Bu durum, onu, yeni bir \u015fey denemek i\u00e7in kusursuz k\u0131l\u0131yor; g\u00f6kbilim alan\u0131nda, iyi tan\u0131mlanm\u0131\u015f ve ayr\u0131nt\u0131l\u0131 bi\u00e7imde \u00e7al\u0131\u015f\u0131lm\u0131\u015f bir hedef kullanmak, uygulanan tekniklerin ger\u00e7ekten de i\u015fe yaray\u0131p yaramad\u0131\u011f\u0131n\u0131 anlamak i\u00e7in iyi bir yol.<\/p>\n
Bahsi ge\u00e7en durumda, \u0130ngiltere\u2019de bulunan Birmingham \u00dcniversitesi\u2019nden g\u00f6kbilimci Amaury Triaud \u00f6nc\u00fcl\u00fc\u011f\u00fcndeki bir ekip, y\u0131ld\u0131zlar\u0131ndan birindeki titre\u015fimleri baz alan ve \u2018radyal h\u0131z\u2019 ad\u0131yla bilinen bir teknik arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla gezegen sistemini tespit edip edemeyeceklerini g\u00f6rmek istedi. Fransa\u2019daki Marsilya \u00dcniversitesi\u2019nde g\u00f6rev yapan g\u00f6kbilimci Alexandre Santerne, \u201cKepler-16b ilk kez 10 y\u0131l \u00f6nce, NASA\u2019n\u0131n Kepler uydusu arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla, \u2018ge\u00e7i\u015f y\u00f6ntemi\u2019 kullan\u0131larak ke\u015ffedildi\u201d diyor: \u201cBu gezegen sistemi, Kepler\u2019in ger\u00e7ekle\u015ftirdi\u011fi en beklenmedik ke\u015fif oldu. Radyal h\u0131z y\u00f6ntemlerimizin i\u015flerli\u011fini g\u00f6stermek amac\u0131yla teleskobumuzu \u00e7evirip Kepler-16\u2019y\u0131 yeniden g\u00f6zden ge\u00e7irmeye karar verdik.\u201d<\/p>\n
FARKLI Y\u00d6NTEMLER VE YILDIZLAR<\/span><\/h2>\n \u00d6tegezegenleri ararken, bir tak\u0131m farkl\u0131 y\u00f6ntemler kullan\u0131l\u0131r; ancak [yukarda bahsi ge\u00e7en] ikisi en \u00e7ok kullan\u0131lanlard\u0131r. A\u00e7\u0131k ara en ba\u015far\u0131l\u0131 teknik, \u2018ge\u00e7i\u015f y\u00f6ntemi\u2019 ad\u0131 verilen y\u00f6ntemdir. [Ge\u00e7i\u015f y\u00f6nteminde] Uzayda faaliyet g\u00f6steren bir teleskop g\u00f6ky\u00fcz\u00fcn\u00fcn bir b\u00f6lgesine bakarak bir y\u0131ld\u0131zla bizim aram\u0131zdan ge\u00e7en bir \u00f6tegezegenin y\u0131ld\u0131z \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131nda neden oldu\u011fu \u00e7ok zay\u0131f ve d\u00fczenli d\u00fc\u015f\u00fc\u015fleri tespit etmeye \u00e7al\u0131\u015f\u0131r.<\/p>\n Daha \u00f6nce de belirtildi\u011fi \u00fczere, en verimli ikinci y\u00f6ntem \u2018radyal h\u0131z\u2019 y\u00f6ntemi ve bu, bir gezegen sisteminin k\u00fctle\u00e7ekimsel karma\u015f\u0131kl\u0131\u011f\u0131na dayan\u0131r. Y\u0131ld\u0131zlar, sizin de g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcn\u00fcz gibi, y\u00f6r\u00fcngelerinde d\u00f6nen d\u0131\u015f gezegenlerle birlikte hareketsiz ve sabit nesneler de\u011fildir. Her gezegen, y\u0131ld\u0131z\u0131 \u00fczerinde kendi k\u00fctle\u00e7ekimsel etkisini uygular ve y\u0131ld\u0131z\u0131n t\u0131pk\u0131 disk f\u0131rlatan bir atlet gibi bir miktar titre\u015fmesine sebep olur. G\u00fcne\u015f de \u00f6zellikle J\u00fcpiter\u2019den etkilenerek ayn\u0131 \u015feyi yapar.<\/p>\n Bu titre\u015fim hareketi, y\u0131ld\u0131zdan yay\u0131lan ve g\u00f6zlemlenen \u0131\u015f\u0131kta de\u011fi\u015fime neden olur. Y\u0131ld\u0131z uzakla\u015ft\u0131\u011f\u0131nda, dalga boylar\u0131 uzar ve renk yelpazesinin k\u0131rm\u0131z\u0131 ucuna do\u011fru hafif\u00e7e kayar; yakla\u015ft\u0131\u011f\u0131nda ise, dalga boylar\u0131 s\u0131k\u0131\u015f\u0131r ve spektrumun mavi ucuna do\u011fru kayar. G\u00f6kbilimciler bu de\u011fi\u015fimleri y\u00f6r\u00fcngede d\u00f6nen bir \u00f6tegezegenin varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 tespit etmek amac\u0131yla kullanabilirler.<\/p>\n Daha \u00f6nceki ara\u015ft\u0131rmalarda, bu y\u00f6ntem yaln\u0131zca tek y\u0131ld\u0131zlarda uygulanm\u0131\u015ft\u0131. \u0130kili y\u0131ld\u0131z sistemleri daha karma\u015f\u0131k bir manzara sergiler; birbirlerinin y\u00f6r\u00fcngesinde d\u00f6nd\u00fcklerinden, uzay bo\u015flu\u011funda \u00e7ok daha b\u00fcy\u00fck hareketler sergilerler ve bu durum y\u00f6r\u00fcngede bulunan herhangi bir \u00f6tegezegenin \u00e7ok daha k\u00fc\u00e7\u00fck olan k\u00fctle\u00e7ekimsel etkisinin saptanmas\u0131n\u0131 zorla\u015ft\u0131r\u0131r.<\/p>\n Ara\u015ft\u0131rma ekibi, parlak y\u0131ld\u0131z \u00e7iftinin renk yelpazesini \u00e7\u00f6zmeye \u00e7al\u0131\u015f\u0131rken ya\u015fanan g\u00fc\u00e7l\u00fckleri a\u015fmak i\u00e7in, biri parlak ve di\u011feri \u00e7ok daha solgun olan bir ikili y\u0131ld\u0131z sistemine odakland\u0131. Ve bu yakla\u015f\u0131m i\u015fe yarad\u0131. Fransa\u2019da bulunan Haute-Provence G\u00f6zlemevi\u2019ndeki 1,93 metre \u00e7ap\u0131ndaki teleskop, iki y\u0131ld\u0131z\u0131n parlakl\u0131\u011f\u0131ndan yay\u0131lan bir radyal h\u0131z sinyali saptad\u0131.<\/p>\n YEN\u0130 KE\u015e\u0130F VE BULGULARIN \u00d6N\u00dcN\u00dc A\u00c7ACAK<\/span><\/h2>\n Bu ke\u015fif, pek \u00e7ok \u015fey \u00f6\u011frenmemize yard\u0131m edebilir. \u00d6ncelikle, radyal h\u0131z \u00f6l\u00e7\u00fcmleri bir y\u0131ld\u0131z\u0131n ne kadar hareket etti\u011fini g\u00f6sterir; bu ise g\u00f6kbilimcilere bir \u00f6tegezegenin temel \u00f6zelliklerinden biri olan k\u00fctlesiyle ilgili do\u011fru \u00f6l\u00e7\u00fcmler sa\u011flayabilir.<\/p>\n Ekibin yapt\u0131\u011f\u0131 \u00f6l\u00e7\u00fcmler, Kepler-16b\u2019yle ilgili daha eski tahminlerle tutarl\u0131 bi\u00e7imde, J\u00fcpiter\u2019in sahip oldu\u011fu k\u00fctlenin yakla\u015f\u0131k \u00fc\u00e7te biri b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcnde oldu\u011funu ortaya koydu. Buna kar\u015f\u0131l\u0131k, bu bilgi, elimizdeki gezegen olu\u015fum modelleriyle izah edilmesi zor olan \u2018dairesel gezegenlerin\u2019 nas\u0131l olu\u015ftu\u011funu anlamam\u0131za yard\u0131m edebilir. [Bu gezegenlerin] Tek bir y\u0131ld\u0131z\u0131n \u00e7evresinde bulunan, y\u0131ld\u0131z\u0131n kendi olu\u015fumundan geriye kalan ve \u2018gezegen olu\u015fum diski\u2019 ad\u0131 verilen toz ve gaz diskinin gezegenler olu\u015fturacak bi\u00e7imde, k\u00fcmeler halinde bir araya geldi\u011fi d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcl\u00fcyor.<\/p>\n Triaud, \u201cBu standart a\u00e7\u0131klamay\u0131 kullanarak, dairesel gezegenlerin nas\u0131l meydana gelebilece\u011fini anlamak kolay de\u011fil. Bunun sebebi, iki y\u0131ld\u0131z\u0131n birden var olmas\u0131n\u0131n gezegen olu\u015fum diskine m\u00fcdahale etmesi ve bu durum, \u2018birikim\u2019 ad\u0131 verilen bir s\u00fcre\u00e7te, tozun gezegenler halinde toplanmas\u0131n\u0131 \u00f6nler\u201d diye izah ediyor: \u201cGezegen, iki y\u0131ld\u0131z\u0131n etkisinin daha zay\u0131f oldu\u011fu uzak bir mesafede meydana gelmi\u015f olabilir ve ard\u0131ndan \u2018disk g\u00fcd\u00fcml\u00fc g\u00f6\u00e7\u2019 ad\u0131 verilen bir s\u00fcre\u00e7te i\u00e7 k\u0131sma do\u011fru ilerlemi\u015f olabilir; ya da buna alternatif olarak, gezegen birikim s\u00fcreciyle ilgili anlay\u0131\u015f\u0131m\u0131z\u0131 g\u00f6zden ge\u00e7irmemiz gerekti\u011fini g\u00f6rebiliriz.\u201d<\/p>\n Dairesel y\u00f6r\u00fcngelerde bulunan \u00f6tegezegenlerin t\u00fcrlerine ili\u015fkin daha ayr\u0131nt\u0131l\u0131 bilgiler, g\u00f6kbilimcilerin bu sorunu \u00e7\u00f6zmelerine yard\u0131mc\u0131 olabilir. Ekip, ara\u015ft\u0131rmalar\u0131n\u0131n gelecekte yap\u0131lacak dairesel gezegenlerle ilgili tespitlerin ve yeni ke\u015fiflerin \u00f6n\u00fcn\u00fc a\u00e7aca\u011f\u0131n\u0131 umuyor.<\/p>\n Ara\u015ft\u0131rma, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society adl\u0131 dergide yay\u0131nland\u0131.<\/p>\n Yaz\u0131n\u0131n orijinali Science Alert sitesinden al\u0131nm\u0131\u015ft\u0131r. (\u00c7eviren: Tarkan Tufan)<\/p>\n Kaynak: Duvar<\/p>\n