Samanyolu’nun merkezinde g\u00f6zlemlenen \u0131\u015f\u0131man\u0131n kayna\u011f\u0131n\u0131n karanl\u0131k madde olabilece\u011fi \u00f6ne s\u00fcr\u00fcl\u00fcyor. Uzmanlar, gizemli gama radyasyonu fazlas\u0131n\u0131n olas\u0131 sebeplerine odaklan\u0131yor.<\/p>\n
amanyolu\u2019nun merkezi gizemli bir \u015fekilde parl\u0131yor. \u015e\u00fcphesiz, orada G\u00fcne\u015f\u2019in k\u00fctlesinin 4 milyon kat\u0131 b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011fe sahip bir kara delikle birlikte bir\u00e7ok y\u0131ld\u0131z bulunuyor ama t\u00fcm bunlardan \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131 \u00e7\u0131kard\u0131\u011f\u0131m\u0131zda, b\u00f6lgeyi tamamen kaplayan gizemli gama radyasyonu fazlas\u0131yla ba\u015f ba\u015fa kal\u0131yoruz.<\/p>\n
Buras\u0131, \u2018Galaktik Merkez GeV Fazlas\u0131 (k\u0131saca GCE)\u2019 diye adland\u0131r\u0131l\u0131yor ve 2009 y\u0131l\u0131nda Lisa Goodenough ve Dan Hooper adl\u0131 fizik\u00e7iler taraf\u0131ndan ke\u015ffedilmesinden beri bilim insanlar\u0131n\u0131n kafas\u0131n\u0131 kar\u0131\u015ft\u0131r\u0131yor. NASA\u2019n\u0131n Fermi teleskobundan elde edilen verilerde, -evrendeki en enerjik \u0131\u015f\u0131klardan biri olan- gama radyasyonu fazlas\u0131 buldular ve buna sebep olan \u015feyi do\u011frudan saptayamad\u0131k.<\/p>\n
Toz, gaz ve galaksi<\/span><\/p>\n \u015eimdi, \u0130talya\u2019da bulunan Ulusal N\u00fckleer Fizik Enstit\u00fcs\u00fc\u2019nden fizik\u00e7i Mattia Di Mauro bir ad\u0131m \u00f6ne \u00e7\u0131kt\u0131. Mauro, incelemelerinin, GCE\u2019nin sorumlusu olarak karanl\u0131k maddeyi i\u015faret etti\u011fini duyurdu (bu g\u00f6r\u00fc\u015f ilk olarak Goodenough ve Hooper taraf\u0131ndan yap\u0131lan bir a\u00e7\u0131klamayla ortaya at\u0131lm\u0131\u015ft\u0131). Karanl\u0131k maddenin ne oldu\u011funu bilmiyoruz; yaln\u0131zca y\u0131ld\u0131zlar, toz, gaz ve galaksi benzeri normal maddeler gibi do\u011frudan tespit edebilece\u011fimiz \u015feylerle a\u00e7\u0131klanamayan k\u00fctle \u00e7ekimsel etkilerden sorumlu, gizemli bir k\u00fctle var.<\/p>\n \u00d6rnek olarak, galaksiler, yaln\u0131zca bar\u0131nd\u0131rd\u0131klar\u0131 normal maddeden k\u00fctle \u00e7ekimsel olarak etkileniyorlarsa olmas\u0131 gerekenden \u00e7ok daha h\u0131zl\u0131 d\u00f6nerler; k\u00fctle \u00e7ekimsel mercekleme -yani uzay zaman\u0131n devasa cisimlerin etraf\u0131nda b\u00fck\u00fclmesi olgusu-, olmas\u0131 gerekenden \u00e7ok daha g\u00fc\u00e7l\u00fcd\u00fcr. Bu ek k\u00fctle \u00e7ekimini ortaya \u00e7\u0131karan \u015fey ise do\u011frudan saptama yetene\u011fimizin \u00f6tesinde bulunuyor. Karanl\u0131k maddeyi sadece di\u011fer cisimler \u00fczerindeki k\u00fctle \u00e7ekimsel etkisi arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla biliyoruz ve uzayda bundan \u00e7ok fazla var. Onun bir par\u00e7as\u0131n\u0131 g\u00f6remesek de, evrendeki t\u00fcm maddelerin kabaca y\u00fczde 80\u2019i karanl\u0131k maddeden olu\u015fuyor.<\/p>\n Goodenough ve Hooper, \u2018WIMPS\u2019 (zay\u0131f etkile\u015fimli b\u00fcy\u00fck k\u00fctleli par\u00e7ac\u0131klar) denilen baz\u0131 karanl\u0131k madde par\u00e7ac\u0131klar\u0131 ve bunlar\u0131n antipar\u00e7ac\u0131klar\u0131n\u0131n \u00e7arp\u0131\u015fmas\u0131 halinde, gama \u0131\u015f\u0131n\u0131 fotonlar\u0131 da dahil olmak \u00fczere di\u011fer par\u00e7ac\u0131klardan olu\u015fan bir sa\u011fanakta patlayarak birbirlerini yok edeceklerini \u00f6ne s\u00fcr\u00fcyor. \u0130kili, bu a\u00e7\u0131klaman\u0131n verilere \u015fa\u015f\u0131rt\u0131c\u0131 oranda uygun oldu\u011funu s\u00f6yl\u00fcyor. Ne var ki, di\u011fer fizik\u00e7iler buna ikna olmad\u0131 ve hatta biri, a\u00e7\u0131klamay\u0131 ‘sallant\u0131da’ diye nitelendirdi.<\/p>\n Pulsar: kalabal\u0131k ve tozlu<\/span><\/p>\n 2018 y\u0131l\u0131nda, di\u011fer bir bilim insan\u0131 ekibi, hen\u00fcz g\u00f6rmedi\u011fimiz, \u00e7ok ya\u015fl\u0131 ve \u2018pulsar\u2019 ad\u0131 verilen \u00f6l\u00fc y\u0131ld\u0131zlar\u0131n bu fazlal\u0131\u011f\u0131n nedeni olabilece\u011fini \u00f6ne s\u00fcrd\u00fc. Bu a\u00e7\u0131klama akla yatk\u0131n; zira galaktik merkez bir veya birka\u00e7 y\u0131ld\u0131z\u0131 g\u00f6zden ka\u00e7\u0131rman\u0131n fazlas\u0131yla kolay oldu\u011fu, kalabal\u0131k, tozlu ve \u00e7ok hareketli bir b\u00f6lge.<\/p>\n Yap\u0131lan son ara\u015ft\u0131rmalar, ayr\u0131ca GCE\u2019nin da\u011f\u0131l\u0131m\u0131n\u0131n -bir karanl\u0131k madde yok olu\u015fundan bekledi\u011fimiz haliyle- d\u00fczg\u00fcn olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131, buna kar\u015f\u0131n pulsar ara\u015ft\u0131rma ekibinin \u2018y\u0131ld\u0131zlar gibi noktasal kaynaklarla tutarl\u0131\u2019 diye yorumlad\u0131\u011f\u0131, bir t\u00fcr k\u00fcmelenmi\u015f ve g\u00f6zenekli yap\u0131da oldu\u011funu da ortaya \u00e7\u0131kard\u0131.<\/p>\n Sonra farkl\u0131 bir ekip ortaya \u00e7\u0131karak g\u00f6zenekli gama radyasyonunun karanl\u0131k madde taraf\u0131ndan \u00fcretilebilece\u011fine karar vererek iddiay\u0131 tekrar g\u00fcndeme getirdi. Akabinde, daha fazla ara\u015ft\u0131rmac\u0131, en s\u0131k ara\u015ft\u0131r\u0131lan sistemlerde bir miktar k\u00fctle kullanarak, karanl\u0131k madde imhas\u0131 ile bir grup kapsaml\u0131 galaktik merkez modeli \u00fcretti. Neticede, WIMP\u2019lerin, GCE\u2019nin kayna\u011f\u0131 olmas\u0131 ihtimalinin d\u00fc\u015f\u00fck oldu\u011funu buldular.<\/p>\n Di Mauro\u2019ya d\u00f6nelim. Yapt\u0131\u011f\u0131 ara\u015ft\u0131rmada, son 11 y\u0131ld\u0131r Fermi teleskobundan elde edilen verileri, Resurs-DK No.1 uydusundaki Pamela kozmik \u0131\u015f\u0131n detekt\u00f6r\u00fc ve Uluslararas\u0131 Uzay \u0130stasyonu\u2019ndaki Alfa Manyetik Spektrometre deneyi taraf\u0131ndan kaydedilen di\u011fer astronomik anomalilerin \u00f6l\u00e7\u00fcmleriyle kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131rd\u0131. \u00c7al\u0131\u015fmas\u0131, \u00f6zellikle de Fermi\u2019den ge\u00e7en y\u0131l toplanan en geni\u015f veri k\u00fcmesini kullan\u0131yor ve arka plan radyasyonunun ta\u015f\u0131d\u0131\u011f\u0131 de\u011fi\u015fkenlikleri en aza indiriyor. Di Mauro, bunun, GCE\u2019nin uzaysal da\u011f\u0131l\u0131m\u0131yla ilgili \u00e7e\u015fitli a\u00e7\u0131klamalar\u0131 d\u0131\u015flamaya yard\u0131mc\u0131 olabilecek bilgiler sa\u011flad\u0131\u011f\u0131n\u0131 ifade ediyor.<\/p>\n \u201c\u015eayet fazlal\u0131k, mesela kozmik \u0131\u015f\u0131nlar ve atomlar aras\u0131ndaki etkile\u015fimden kaynaklan\u0131yor olsayd\u0131, kozmik par\u00e7ac\u0131klar\u0131n yay\u0131lmas\u0131 sebebiyle daha d\u00fc\u015f\u00fck enerjilerde daha geni\u015f bir uzaysal da\u011f\u0131l\u0131ma ve daha y\u00fcksek enerjilerde daha d\u00fc\u015f\u00fck bir yay\u0131lmaya tan\u0131k olmay\u0131 beklerdik,\u201d diye a\u00e7\u0131kl\u0131yor: \u201cBununla birlikte, benim \u00e7al\u0131\u015fmam, enerjinin bir fonksiyonu olarak fazlal\u0131\u011f\u0131n uzaysal da\u011f\u0131l\u0131m\u0131n\u0131n nas\u0131l de\u011fi\u015fmedi\u011finin alt\u0131n\u0131 \u00e7iziyor.\u201d<\/p>\n Karanl\u0131k madde<\/span><\/p>\n Bunun daha \u00f6nce hi\u00e7 g\u00f6zlemlenmedi\u011fini ve karanl\u0131k madde par\u00e7ac\u0131klar\u0131n\u0131n benzer enerjilere sahip olmas\u0131 gerekti\u011fini d\u00fc\u015f\u00fcnd\u00fc\u011f\u00fcm\u00fcz i\u00e7in, karanl\u0131k madde ile a\u00e7\u0131klanabilece\u011fini s\u00f6yl\u00fcyor. \u201cAnaliz, gama \u0131\u015f\u0131nlar\u0131 fazlas\u0131n\u0131n galaktik merkezde yo\u011funla\u015ft\u0131\u011f\u0131n\u0131 a\u00e7\u0131k bi\u00e7imde g\u00f6steriyor; e\u011fer karanl\u0131k madde asl\u0131nda yeni bir par\u00e7ac\u0131k t\u00fcr\u00fcyse, Samanyolu\u2019nun kalbinde tam olarak bulmay\u0131 bekledi\u011fimiz \u015fey de budur\u201d diyor.<\/p>\n Bu par\u00e7ac\u0131\u011f\u0131n ne oldu\u011funa gelince, bu h\u00e2l\u00e2 b\u00fcy\u00fck bir s\u0131r. Di Mauro ve \u0130sve\u00e7\u2019teki Stockholm \u00dcniversitesi\u2019nden meslekta\u015f\u0131 Martin Wolfgang Winkler, ikinci bir \u00f6n bask\u0131 makalesinde, yak\u0131ndaki c\u00fcce k\u00fcresel galaksilerde gama \u0131\u015f\u0131n\u0131 fazlas\u0131 arayarak bu s\u0131rr\u0131 a\u00e7\u0131\u011fa \u00e7\u0131karmaya \u00e7al\u0131\u015ft\u0131lar. Onu bulamad\u0131lar ama alg\u0131lanan bu yokluk, karanl\u0131k madde par\u00e7ac\u0131\u011f\u0131n\u0131n k\u00fctlesiyle ilgili s\u0131n\u0131rlamalar olu\u015fturmalar\u0131na olanak sa\u011flad\u0131. \u0130kili, bu s\u0131n\u0131rlamalar\u0131n GCE ile uyumlu oldu\u011funun alt\u0131n\u0131 \u00e7iziyor.<\/p>\n Yani bu durum, GCE\u2019ye karanl\u0131k maddenin sebep oldu\u011fu anlam\u0131na m\u0131 geliyor? Hay\u0131r ama buna karanl\u0131k maddenin sebep olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 da s\u00f6yleyemeyece\u011fimiz anlam\u0131na geliyor. Temelde, her \u015fey hi\u00e7 olmad\u0131\u011f\u0131 kadar \u015fa\u015f\u0131rt\u0131c\u0131 ve onu \u00e7\u00f6zmeye ba\u015flamak i\u00e7in fazlas\u0131yla etkileyici bilimsel ara\u015ft\u0131rmalara (ve b\u00fcy\u00fck olas\u0131l\u0131kla \u00e7ok daha fazla g\u00f6zlem yapmaya) ihtiyac\u0131m\u0131z olacak. Bir\u00e7ok fizik\u00e7inin beklenti i\u00e7inde ellerini ovu\u015fturmas\u0131 sebebiyle, g\u00fc\u00e7te b\u00fcy\u00fck bir dalgalanma hissedebiliriz.<\/p>\n Kaynak:Gazete Duvar<\/p>\n