{"id":135294,"date":"2020-08-09T15:40:31","date_gmt":"2020-08-09T13:40:31","guid":{"rendered":"https:\/\/osr.org\/?p=135294"},"modified":"2024-05-24T19:38:56","modified_gmt":"2024-05-24T17:38:56","slug":"vucudumuzdaki-kalsiyumun-kaynagi-patlayan-yildizlar","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/osr.org\/tr\/blog\/astronomi\/vucudumuzdaki-kalsiyumun-kaynagi-patlayan-yildizlar\/","title":{"rendered":"V\u00fccudumuzdaki kalsiyumun kayna\u011f\u0131 patlayan y\u0131ld\u0131zlar"},"content":{"rendered":"
NASA’n\u0131n Swift Uzay G\u00f6zlemevi’ndeki ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar, bir s\u00fcpernova (\u00e7ok miktarda enerji yayan y\u0131ld\u0131z patlamas\u0131) ger\u00e7ekle\u015ftikten yakla\u015f\u0131k 10 saat sonra kalsiyumun izini s\u00fcrd\u00fc. Ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar, y\u0131ld\u0131zlar\u0131n patlamas\u0131 sonucu ortaya \u00e7\u0131kan \u0131s\u0131 ve bas\u0131nc\u0131n, kalsiyum \u00fcreten kimyasal reaksiyonu tetikledi\u011fini ve daha sonra saniyeler i\u00e7inde b\u00fcy\u00fck miktarda kalsiyum sal\u0131nd\u0131\u011f\u0131n\u0131 ke\u015ffetti.<\/p>\n
Y\u0131ld\u0131z deyince pek \u00e7ok ki\u015finin ilk akl\u0131na gelen G\u00fcne\u015f olur. Bu, zaman zaman y\u0131ld\u0131zlar hakk\u0131nda yanl\u0131\u015f bilgi ve kanaatlere de yol a\u00e7ar. \u201cT\u00fcm y\u0131ld\u0131zlar\u0131n G\u00fcne\u015f gibi b\u00fcy\u00fck bir alanda yaln\u0131z ba\u015flar\u0131na doland\u0131klar\u0131n\u0131 sanmak\u201d bunlardan biridir. Oysa baz\u0131 y\u0131ld\u0131zlar birbirlerine \u00e7ok yak\u0131nd\u0131rlar. Bilim adamlar\u0131 bunlar\u0131 \u00e7ift y\u0131ld\u0131z sistemi olarak isimlendiriyorlar. \u00c7ift y\u0131ld\u0131z, ortak k\u00fctle merkezlerinin y\u00f6r\u00fcngesinde d\u00f6nen iki y\u0131ld\u0131zdan olu\u015fan bir y\u0131ld\u0131z sistemidir. Bu y\u0131ld\u0131zlardan daha parlak olan\u0131 ana y\u0131ld\u0131z, di\u011feri ise e\u015flik eden ya da ikincil y\u0131ld\u0131z olarak adland\u0131r\u0131l\u0131r. \u00c7iftlerden birinin beyaz c\u00fcce, di\u011ferinin de k\u0131rm\u0131z\u0131 dev oldu\u011fu \u00e7ift y\u0131ld\u0131zlar vard\u0131r. Buna en iyi \u00f6rnek RS Y\u0131lanc\u0131 (RS Ophiuchi) ikili y\u0131ld\u0131z sistemidir. Bilim adamlar\u0131 bu ikili y\u0131ld\u0131z sisteminin bizden 2000 ile 5000 \u0131\u015f\u0131k y\u0131l\u0131 aras\u0131nda bir uzakl\u0131kta oldu\u011funu tahmin ediyorlar (Bak\u0131n\u0131z: \u015eekil 1). Bu mesafenin b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc zihnimizde canland\u0131rmak i\u00e7in \u015f\u00f6yle bir \u00f6rnek verebiliriz: G\u00fcne\u015f\u2019ten \u00e7\u0131kan \u0131\u015f\u0131k d\u00fcnyam\u0131za 8 dakikada ula\u015f\u0131rken, bu \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n RS Y\u0131lanc\u0131 ikili y\u0131ld\u0131z sistemine varmas\u0131 i\u00e7in ge\u00e7mesi gereken s\u00fcre 2000 y\u0131ldan fazlad\u0131r.<\/p>\n
Bu iki y\u0131ld\u0131z birbirine \u00e7ok yak\u0131n bir y\u00f6r\u00fcngede dolan\u0131rlar. K\u0131rm\u0131z\u0131 dev y\u0131ld\u0131z\u0131n y\u00fczeyinden, g\u00fc\u00e7l\u00fc k\u00fctle \u00e7ekimi nedeniyle beyaz c\u00fccenin \u00fczerine s\u00fcrekli bir gaz ak\u0131\u015f\u0131 ger\u00e7ekle\u015fir. Bu gaz yaln\u0131zca y\u0131ld\u0131z\u0131n derinliklerinde; \u00e7ekirdekte olu\u015fan, y\u00fcksek \u0131s\u0131l\u0131 tepkimelere hi\u00e7 girmemi\u015f olan hidrojendir. Beyaz c\u00fcce \u00e7ok k\u00fc\u00e7\u00fck olmas\u0131na kar\u015f\u0131n b\u00fcy\u00fck bir k\u00fctleye sahiptir. O kadar ki, t\u00fcm G\u00fcne\u015f Sistemi\u2019nin k\u00fctlesini bu k\u00fc\u00e7\u00fck y\u0131ld\u0131z\u0131n i\u00e7ine s\u0131\u011fd\u0131r\u0131lm\u0131\u015f gibi d\u00fc\u015f\u00fcnebilirsiniz. . \u0130\u015fte bu b\u00fcy\u00fck k\u00fctle nedeniyle y\u0131ld\u0131z\u0131n \u00e7ekim kuvveti \u00e7ok fazlad\u0131r. Bu, k\u0131rm\u0131z\u0131 devden gelen hidrojenin, beyaz c\u00fccenin y\u00fczeyinde \u00e7ok a\u011f\u0131r gelmesine yol a\u00e7ar. (D\u00fcnya\u2019daki \u00e7ekim g\u00fcc\u00fc Ay\u2019a g\u00f6re b\u00fcy\u00fck oldu\u011fundan a\u011f\u0131rl\u0131\u011f\u0131m\u0131z\u0131n Ay\u2019da daha az, D\u00fcnya\u2019da daha fazla geldi\u011fini hat\u0131rlay\u0131n.) Beyaz c\u00fcceye do\u011fru akan gaz birikmesi y\u0131ld\u0131zda s\u0131cakl\u0131k ve bas\u0131nc\u0131n zamanla y\u00fckselmesine yol a\u00e7ar. En sonunda beyaz c\u00fccenin y\u00fczeyinde patlamal\u0131 bir hidrojen termon\u00fckleer tepkimesi ba\u015flar. (Termon\u00fckleer tepkimeler, \u00e7ok y\u00fcksek s\u0131cakl\u0131klarda hafif elementler aras\u0131nda ba\u015flayabilen tepkimelerdir.) Tepkime t\u00fcm y\u00fczeye yay\u0131l\u0131nca beyaz c\u00fcce \u015fiddetle patlar ve parlakl\u0131\u011f\u0131 10.000 kat artar. En parlak haline ula\u015fmas\u0131 \u00e7ok \u00e7abuk olur ve genellikle bir g\u00fcnden az s\u00fcrer. S\u0131cakl\u0131k ve yo\u011funluk artt\u0131\u011f\u0131ndan dolay\u0131 beyaz c\u00fccenin y\u00fczeyi saniyede 800 km veya daha y\u00fcksek bir h\u0131zla uzaya do\u011fru f\u0131rlat\u0131l\u0131r. Beyaz c\u00fccenin parlakl\u0131\u011f\u0131 o kadar artar ki yery\u00fcz\u00fcnden bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda g\u00f6ky\u00fcz\u00fcnde yeni bir y\u0131ld\u0131z do\u011fdu\u011funu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcrs\u00fcn\u00fcz. Oysa beyaz c\u00fcce bir de\u011fi\u015fim ge\u00e7irmi\u015f ve art\u0131k bir nova olmu\u015ftur.<\/p>\n
Patlama s\u0131ras\u0131nda nova, uzaya gaz p\u00fcsk\u00fcrtebilir ama beyaz c\u00fccenin y\u00fczeyinden p\u00fcsk\u00fcrt\u00fclen ve i\u00e7inde bolca hidrojen bulunan gaz\u0131n miktar\u0131 G\u00fcne\u015f\u2019in k\u00fctlesinin 100 binde biri kadard\u0131r. Bu oran Beyaz c\u00fccenin kendi k\u00fctlesine g\u00f6re olduk\u00e7a azd\u0131r. Bu nova patlamas\u0131 birka\u00e7 ay i\u00e7inde sona erer. \u00c7ok \u015fiddetli bir olay olan nova patlamas\u0131, yak\u0131n \u00e7ift y\u0131ld\u0131zlardaki beyaz c\u00fccelerin ba\u015f\u0131na gelen \u00e7ok say\u0131da olaydan yaln\u0131zca biridir. \u015eekil 2\u2019de bir nova patlamas\u0131 ve patlama sonras\u0131 foto\u011fraf\u0131 g\u00f6r\u00fclmektedir.<\/p>\n
Peki, e\u011fer nova patlamas\u0131 s\u0131ras\u0131nda beyaz c\u00fccenin y\u00fczeyinden uzaya sa\u00e7\u0131lan gazlar\u0131n h\u0131z\u0131, saniyede 800 km yerine 8000 km olsa ne olurdu? G\u00fcne\u015f Sistemi\u2019mize yak\u0131n olan bu ikili sistemlerden b\u00fcy\u00fck h\u0131zla sa\u00e7\u0131lan gaz, G\u00fcne\u015f\u2019in y\u00fczeyinde \u00e7ok say\u0131da \u015fiddetli patlamalara sebep olabilir ve ya\u015fam\u0131m\u0131z son bulabilirdi. Beyaz c\u00fccelerin D\u00fcnya\u2019m\u0131za olan mesafeleri ve nova olarak patlamalar\u0131 s\u0131ras\u0131nda evrene p\u00fcsk\u00fcrtt\u00fckleri gaz\u0131n miktar\u0131 ve bu gazlar\u0131n sa\u00e7\u0131lma h\u0131zlar\u0131 belli bir hesaba g\u00f6redir. Bu hesap \u00e7ok k\u00fc\u00e7\u00fck bir oranda bile de\u011fi\u015fse D\u00fcnya\u2019daki ya\u015fam son bulabilir. Evrendeki dengeyi bizim ya\u015fam\u0131m\u0131za en uygun olacak \u015fekilde her an koruyan Y\u00fcce Allah\u2019t\u0131r ve evrendeki canl\u0131-cans\u0131z her \u015fey O\u2019nun emrine \u2018boyun e\u011fmi\u015f\u2019tir. Bir Kuran ayetinde Rabbimiz \u015f\u00f6yle buyurmaktad\u0131r:<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
NASA’n\u0131n Swift Uzay G\u00f6zlemevi’ndeki ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar, bir s\u00fcpernova (\u00e7ok miktarda enerji yayan y\u0131ld\u0131z patlamas\u0131) ger\u00e7ekle\u015ftikten yakla\u015f\u0131k 10 saat sonra kalsiyumun izini s\u00fcrd\u00fc. Ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar, y\u0131ld\u0131zlar\u0131n patlamas\u0131 sonucu ortaya \u00e7\u0131kan \u0131s\u0131 ve bas\u0131nc\u0131n, kalsiyum \u00fcreten kimyasal reaksiyonu tetikledi\u011fini ve daha sonra saniyeler i\u00e7inde b\u00fcy\u00fck miktarda kalsiyum sal\u0131nd\u0131\u011f\u0131n\u0131 ke\u015ffetti. Patlayan y\u0131ld\u0131zlar ve nova Y\u0131ld\u0131z deyince pek \u00e7ok ki\u015finin ilk […]<\/p>\n","protected":false},"author":23,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":""},"categories":[506],"tags":[],"class_list":["post-135294","post","type-post","status-publish","format-standard","hentry","category-astronomi"],"acf":[],"yoast_head":"\n